۱۴۰۱/۱۲/۱۱

گذری اجمالی بر زمینه‌سازی هجوم (۱۳۵۷/۱۱/۲۲ - ۱۳۵۹/۶/۳۰)

با پیروزی انقلاب اسلامی، اختلافات ایران و عراق شدت گرفت. بحرانی كه در گذشته توسط دو ابرقدرت وقت مهار می‌شد، به بحرانی تبدیل شد كه یك طرف آن كشور انقلابی ایران و طرف دیگر دو قطب جهانی قرار گرفته بودند. به عبارت دیگر، انگیزه آغازگران جنگ علیه ایران، تركیبی از دو انگیزه منطقه‌ای و جهانی بود. دنیای تقسیم شده به بلوك‏های شرق و غرب و منطق حاكم بر روابط و مناسبات نظام دوقطبی، هرگونه انقلابی با ماهیت دینی و اسلامی را خلاف منافع خود ارزیابی می‌كرد. در نتیجه، اجازه تولد قطب مستقلی را - كه نطفه آن با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بسته شده بود - نمی‌داد. از سوی دیگر، اسرائیل و كشورهای مرتجع عرب به دلیل عدم مشروعیت مردمی، از پیروزی انقلاب اسلامی احساس نگرانی كرده و از تأثیر آن در مسلمانان منطقه هراسان بودند.

در این میان، رژیم عراق ضمن نگرانی از تأثیر انقلاب اسلامی در میان مردم خود، فرصت را برای فشار به رژیم تازه تولد یافته انقلابی به منظور كسب امتیاز مغتنم شمرد تا به این وسیله ضمن برطرف كردن نقاط ضعف ژئوپلتیك كشورش (با تصرف ارتفاعات مرزی در غرب كشور به منظور امنیت بغداد و نیز با اشغال بخشی از سواحل شمالی ایران در خلیج‌فارس)، با گرایش به بلوك غرب، بتواند حمایت این بلوك را برای پر كردن خلأ ناشی از سقوط شاه به دست آورد و نقش ژاندارم منطقه خلیج فارس را به عهده گیرد. بر همین اساس، از نخستین روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضمن حمایت از گروه‌های ضدانقلاب خصوصا درً استان‌های همجوار تحركات مرزی عراق آغاز شد.

این تحركات، اگرچه در سال 1358 ضعیف بود؛ لیكن با آغاز سال 1359 با بروز حوادث مهمی چون قطع رابطه آمریكا با ایران، حمله ناموفق آمریكا در طبس، روی كار آمدن صدام حسین در عراق، و نیز دستگیری و اعدام آیت‌الله محمدباقر صدر شدت یافت. البته تجاوزات مرزی عراق در شش ماهه اول سال 1359 روند یكسانی نداشت، بلكه از زمان قطع رابطه امریكا با ایران تا آستانه كودتای‌نوژه روبه شدت گذاشت؛ در تیرماه 59، با فرارسیدن زمان اجرای‌كودتا و در هماهنگی با كودتاچیان، از شدت اقدامات مرزی عراق كاسته‌شد اما پس از كشف كودتا مجدداً در مردادماه این تحركات روند صعودی یافت. تجاوزات عراق در شهریور ماه فوق‌العاده تشدیدشد و طی سه‌دهه اول،دوم‌ و سوم شهریورماه روندتصاعدی به‌خود گرفت. بدین گونه كه در شهریور 1359 جنگ سرد عراق علیه ایران به جنگ گرم تبدیل شد و در 16/6/1359 منطقه خان لیلی به تصرف ارتش عراق درآمد. چند روز بعد، منطقه میمك و پس از آن، پاسگاه‌های رشیدیه، چیلات، بیات و نیز ارتفاع گیسكه به اشغال دشمن درآمد.

به موازات عملیات منظم ارتش عراق در سرتاسر نقاط مرزی، دشمن به اقدامات دیگری از جمله توزیع سلاح بین عشایر خوزستان و عناصر ضدانقلاب در سراسر مرز دست زد. این اقدام تا حدی گسترده بود كه در برخی شهرهای مرزی، از جمله در مناطق كردنشین، خرید و فروش سلاح كاری عادی شده بود و بعضاً بازارگرمی داشت. همچنین، عملیات‌های نامنظم كه عموماً با حمایت عراق و گاهی به دست نیروهای عراقی انجام می‌شد، وضعیت استان‌های مرزی را ناآرام كرده بود و تلفات فراوانی را از مردم و نیروهای نظامی و انتظامی می‌گرفت. مین‌گذاری در جاده‌ها، بمب‌گذاری در معابر عمومی و مراكز اقتصادی، كمین به ستون‌های نظامی و خودروهای عمومی و شبیخون به مراكز مختلف، از جمله این اقدامات بود.

تجاوزات عراق در طول مرز

1/12/1357 الی 30/6/1359

یگان متجاوز	عملیات	تحركات مرزی	جمع
زمینی	688	1229	1917
هوایی	252	22	274
دریایی	44	22	66
جمع	984	1273	2257

نتایج تجاوزات مرزی عراق

جدول ضایعات انسانی خودی

شهید	مجروح	اسیر	جمع
241	629	144	1014

گاه شمار رویدادهای مهم شهریور 1359

روز	شـــرح
3/6/1359	- سپاه پاسداران وقوع یك جنگ تمام عیار را پیش‏بینی كرد. - صدور فرمان آماده‏باش توسط فرمانده ارتش عراق، تقویت پاسگاه‏های مرزی و حمل مهمات فراوان به پایگاه هوایی شعیبیه، بر نزدیك بودن حمله عراق دلالت می‏كرد.
7/6/1359	- كیسینجر پیش‏بینی كرد ظرف 10 روز عراق در جنگ پیروز شود. بختیار نیز سقوط نظام اسلامی را ظرف چند ماه محقق دانست. - سه هواپیمای دشمن در آسمان مهران به پرواز درآمد. - 46 تانك دشمن روبه‌روی نوسود مستقر شد.
9/6/1359	- 2000 نیروی مسلح از طرفداران سردار جاف در مرز ایران مستقر شدند.
11/6/1359	- نظامیان عراق در مرز آذربایجان غربی، تا شعاع 20 كیلومتری تخلیه شده و به مرزهای جبهه كرمانشاه و خوزستان اعزام شدند. - 2000 نیروی پیاده همراه با نیروی زرهی از بصره به سمت مرز حركت كردند.
16/6/1359	- عراق خان‏لیلی را اشغال كرد.
17/6/1359	- دولت عراق به كلیه خانواده‏ها دستور احداث پناهگاه داد.
19/6/1359	- عراق به میمك حمله كرد.
20/6/1359	- 800 تانك و نفربر به طرف مرز دهلران حركت كرد.
21/6/1359	- میمك به تصرف عراق درآمد.
22/6/1359	- قرارگاه‌های تیپ 95 و تیپ 98 از استان اربیل به خانقین منتقل شد. - 8 سایت موشك ضدهوایی در جنوب مستقر شد.
24/6/1359	- معاون شورای انقلاب عراق (عزت ابراهیم الدوری) گفت: "عملیات ما برای بازپس‏گیری 1300 كیلومترمربع از خاك عراق تا آخر هفته جاری پایان می‏یابد. - یك لشكر و 3 تیپ به خانقین اعزام شد. - عراق در مرز بستان مانور كرد. - عراق از سربازان منقضی خدمت خواست طی 4 روز خود را به واحدهای مربوطه معرفی نمایند.
25/6/1359	- عراق پاسگاه انجیره را تصرف كرد.
26/6/1359	- لغو قرارداد 1975 الجزایر و اعلام حاكمیت مطلق بر "اروندرود" به وسیله عراق. - دو لشكر زرهی عراق در مرز خوزستان مستقر شد. - لشكر 1 پاسگاه‏های شرق العماره را تقویت و پاسگاه رشیدیه را تصرف كرد. - یك تیپ زرهی عراق در مقابل پاسگاه چیلات مستقر شد.
27/6/1359	- 80 قبضه توپ و خمپاره‏انداز وارد فاو شد.
28/6/1359	- وزارت خارجه عراق اعلام كرد: كشتی‏هایی كه قصد عبور از شط‏العرب دارند باید پرچم عراق را بر عرشه خود نصب كنند. - 60 خودرو حامل پل‌های نظامی به كوت و 11 خودرو به دیوانیه اعزام شد.
29/6/1359	- نبرد سنگینی از دهانه اروندرود تا خرمشهر ادامه دارد. - پاسگاه شیخان در منطقه نوسود به تصرف عراق درآمد.
30/6/1359	- پاسگاه‏های گیسكه، چغاحمام و چیلات در مرزهای سومار، نفت‏شهر و دهلران به تصرف ارتش عراق درآمد. - عراق نیمی از هواپیماهای خود را به عربستان، كویت، امارات، عمان، یمن شمالی و اردن فرستاد تا در برابر حملات متقابل ایران در امان باشد. - ستاد لشكر 5 مكانیزه عراق به كلیه واحدهای تابعه دستور داده تا اطلاع ثانوی سكوت رادیویی را رعایت كنند.
31/6/1359	- هجوم سراسری ارتش عراق به سرزمین ایران آغاز شد.

اقدامات ضد انقلاب

تاریخ	استان	اقدامات ضدانقلاب							ضایعات انسانی خودی
		عملیات	انفجارات				اقدامات ایذایی	جمع كل	شهید	مجروح	اسیر	جمع كل
			بمب‌گذاری		مین‌گذاری
			خ¹	ع²	خ	ع
11/57 - 6/59	خوزستان	72	38	123	7	9	51	300	82	442	19	543
11/57 - 6/59	ایلام	17	1	7	3	1	12	41	31	47	-	78
11/57 - 6/59	كرمانشاه	411	14	31	37	38	134	665	468	706	181	1355
11/57 - 6/59	كردستان	280	1	7	4	1	128	421	586	752	215	1555
11/57 - 6/59	آذربایجان‌غربی	363	-	14	1	29	126	533	489	828	276	1593
جمع		1143	54	182	52	78	451	1960	1656	2775	691	5122

1- خ: خنثی شده

2- ع: عمـل كرده