گذری اجمالی بر آزادسازی مناطق اشغالی (۱۳۶۰/۶/۳۱ - ۱۳۶۱/۶/۳۱)

نیروهای مسلح انقلابی متشكل از نیرو‌های مردمی، سپاه و عناصر انقلابی ارتش كه با حضور در میدان‌های درگیری و مقاومت و كسب پیروزی‌های متعدد همچون شكستن محاصره اهواز، آزادسازی سوسنگرد و بیرون راندن متجاوزین از گیلان‌غرب و آبادان رشد كرده و اندیشه نوین نظامی را در نبرد ارتفاعات بازی‌دراز، تپه‌های الله‌اكبر و جنوب دارخوین به اجرا درآورده بودند، چهار ماه پس از رفع مهم‌ترین مانع داخلی (عزل بنی‌صدر از فرماندهی كل قوا) به مرحله بلوغ رسیدند. طوری كه ظرف كمتر از یك‌سال،در چهار عملیات بزرگ ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، فتح‌المبین و بیت‌المقدس، 57% از سرزمین‌هایی كه در ماه‌های اول جنگ به اشغال دشمن درآمده بود، با قوه قهریه نیروهای انقلابی آزاد شد. مضافاً اینكه رعب ناشی از قدرت‌نمایی رزمندگان اسلام، دشمن را وادار كرد تا بخش دیگری از مناطق اشغالی را تخلیه كند.

به این ترتیب، در پایان چهار عملیات بزرگ از مجموع 13600 كیلومترمربع كه در آغاز سال دوم جنگ تحت اشغال دشمن باقی مانده بود، 8600 كیلومترمربع آزاد، 2500 كیلومترمربع تخلیه گردید و 2500 كیلومترمربع دیگر - كه عمدتاً شامل ارتفاعات و مناطق مهم مرزی و نیز شهرهای مهران و نفت‌شهر بود - همچنان در اشغال دشمن باقی ماند.^*

در این دوره كه با عملیات ثامن‌الائمه(ع) شروع گردید، تحول فوق‌العاده‌ای در جنگ ایجاد گردید. استراتژی جدیدی تبیین شد و امكان اقدام مشترك سپاه و ارتش میسر گردید. در استراتژی جدید برای هر یك از دو سازمان مذكور، جایگاه متناسب با كارایی، امكانات و توانشان تعریف شد و با موفقیت به اجرا درآمد. همچنین، گسترش سازمان رزم نیروهای سپاه پاسداران و تكامل آنها از رده گردان تا رده لشكر در این دوره میسر شد.

نیروهای سپاه كه طی 19 ماه قبل از آغاز جنگ تنها جنگ نامنظم را تجربه كرده بودند، نیروهای سبك‌بالی بودند كه تنها به ادوات سبك مجهز می‌شدند. با شروع جنگ گردان‌های مستقل منظم تشكیل شد و سپس با گردان‌های دیگر تركیب شده و تیپ‌های مستقل را تشكیل دادند. بعد از چندی، با افزایش استعداد تیپ‌ها، لشكرها تشكیل شدند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* مهران بعدها آزاد شد اما نفت‌شهر تا پایان جنگ در اشغال عراق باقی ماند.

در كنار گسترش سازمان، با غنایم به‌دست آمده از دشمن، رسته‌های توپخانه و زرهی ایجاد شد. در این دوره سپاه یگان زرهی خود را با تنها تانكی كه در عملیات فرماندهی كل قوا به غنیمت گرفت، تأسیس كرد و این یگان با تنها تانك خود در عملیات ثامن‌الائمه(ع) شركت كرد. این روند به سرعت پیش رفت، تا اینكه در عملیات فتح‌المبین، تیپ‌های اصلی سپاه همچون تیپ8 نجف‌اشرف، تیپ14 امام‌حسین(ع) و تیپ 25 كربلا هر كدام یك گردان زرهی در اختیار داشتند.

گسترش سازمان سپاه از زاویه دیگری نیز قابل توجه است. تمایل نیروهای مردمی به حضور در جنگ ایجاب می‌كرد تا سازمان مناسبی، جذب و به كارگیری آنان را عهده‌دار شود. مسلماً بافت فرهنگی این سازمان باید با نیروهای مردمی متناسب باشد. لذا سپاه كه برخاسته از انقلاب و بطن مردم بود، مركز جذب نیروهای مردمی شد. با روی آوردن مردم به سوی جبهه‌ها و سازمان‌دهی آنان توسط سپاه، سازمان رزم سپاه رو به گسترش گذاشت. ^* با توسعه سازمان سپاه، امكان به‌كارگیری گسترده نیروهای انقلاب فراهم شد و متناسب با گسترش سازمان، آهنگ رشد نیروهای سپاه رو به فزونی نهاد و از عملیات ثامن‌الائمه(ع) تا عملیات بیت‌المقدس از 5 هزار به 60 هزار نفر صعود كرد. طوری كه در عملیات ثامن‌الائمه 16 گردان، در عملیات طریق‌القدس 23 گردان، در عملیات فتح‌المبین 100 گردان و در عملیات بیت‌المقدس 112 گردان پاسدار و بسیجی وارد صحنه درگیری شدند.

پیروزی رزمندگان اسلام در صحنه‌های نبرد، نه تنها در داخل نتایج مهم و بازتاب وسیعی داشت و نیز نه تنها جبهه عراق را به‌شدت متأثر كرد، بلكه در منطقه خاورمیانه نیز تأثیرات مهمی بر جای گذاشت. غرب كه همواره می‌كوشید اسرائیل را به عنوان قدرت بلامنازع خاورمیانه معرفی نماید، با پیروزی پیاپی رزمندگان اسلام، در مورد ادامه امنیت اسرائیل نگران شد. به عبارت دیگر، كسب برتری در جنگ نه تنها توازن قدرت را به نفع خودی تغییر داد، بلكه قدرت اسرائیل را تضعیف كرد. لذا اسرائیل برای جبران، هجوم به لبنان را طراحی كرد و پس از فتح خرمشهر، آن كشور را مورد حمله زمینی قرار داد تا با نمایش قدرت ارتش خود، بازتاب پیروزی رزمندگان اسلام را كمرنگ نماید و یكی از نقاط انقلاب‌خیز خاورمیانه را كه تصور می‌رفت از ایران الگوپذیر باشد، سركوب كند. در پی این حادثه، بخشی از نیروهای سپاه به فرماندهی احمد متوسلیان به سـوریه اعزام شدند تا در صـورت نیـاز آمـاده مقابلـه با ارتــش اسرائیل شوند، لیكن با
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* سپاه در هنگام شروع جنگ 30 هزار نفر پرسنل رسمی داشت.

هدایت امام و تأكید بر این مسئله كه "راه قدس از كربلا می‌گذرد"، تنبیه متجاوز همچنان در رأس مسائل قرار گرفت و به جز اندكی از پاسداران، بقیه برای اجرای عملیات رمضان به ایران بازگشتند. در عین حال حضور سپاه در آن منطقه سبب راه‌اندازی تشكیلات نظامی حزب‌الله لبنان شد كه نتایج آن بعداً آشكار گردید.

پشتیبانی دشمن در داخل

حركت مسلحانه منافقین كه از سه ماهه آخر سال اول جنگ آغاز شده بود و شهادت و ترور بسیاری از مسئولان و مردم عادی و بی‌دفاع را در پی داشت، در سال دوم جنگ با تحركات وسیع منافقین در 5/7/1360 آغاز شد. هواپیمای فرماندهان عملیات ثامن‌الائمه(ع) ساقط شد و رئیس حزب جمهوری اسلامی خراسان - هاشمی نژاد - نیز به شهادت رسید. سپس، چهار شخصیت بزرگ روحانی (مدنی، دستغیب، صدوقی و اشرفی اصفهانی) شهید شدند.

در این دوران، جو داخل كشور همچنان ناامن بود. سپاه پاسداران ضمن حضور موفق در صحنه‌های جنگ، ماموریت مقابله با منافقین و بازگرداندن امنیت به شهرها را نیز به عهده داشت. در اجرای این مأموریت تشكیلات منافقین شناسایی و تعداد زیادی از آنها دستگیر شدند.

در بهمن 1360 طی یك اقدام بسیار مهم، نیروهای سپاه، مركزیت منافقین - كه پس از فرار مسعود رجوی به فرانسه، به موسی خیابانی (فرد دوم سازمان) و اشرف ربیعی (همسر رجوی) واگذار شده بود - را منهدم كردند.

بعد از موسی خیابانی، تقی زركش ماموریت تشكیلات داخل كشور منافقین را به عهده گرفت. در فروردین 1361 نیز، در اقدامی مشابه، خانه تیمی مركزیت جدید شناسایی شد و طی عملیاتی منهدم گردید. بعد از این حادثه، سازمان منافقین كه از امنیت لازم برخوردار نبود، تشكیلات خود را به خارج از كشور منتقل كرد و تنها تیم‌های عملیاتی خود را در كشور باقی گذاشت كه آنان نیز كاری از پیش نبردند و به مرور منهدم و یا متواری گشتند.

مسئله مهم دیگری كه در سال دوم به وقوع پیوست حادثه آمل بود. یك گروه مائوئیستی موسوم به "اتحادیه كمونیست‌ها" به تصور آنكه پایگاه مردمی دارد، در بهمن 1360 در آمل، خود را "سربداران" خواند و با تعدادی كادر متوهم، یك درگیری مسلحانه در شهر آمل به راه انداخت. این اقدام به وسیله سپاه و حمایت مردم به سرعت سركوب شد.

نبردهای بزرگ در سال دوم جنگ

نبردهای متوسط در سال دوم جنگ

نبردهای محدود در سال دوم جنگ

رشد و انهدام ارتش عراق در سال دوم جنگ