گذری اجمالی بر تعقیب متجاوز (۱۳۶۱/۶/۳۱ - ۱۳۶۲/۶/۳۱)

هرچند تا پایان دوره آزادسازی 85% از مناطق تحت اشغال دشمن آزاد شده بود، لیكن نزدیك به نیمی از مرز مشترك همچون ارتفاعات مهم مرزی قصرشیرین تا چزابه و نیز طلائیه، كوشك و شلمچه و دو شهر مهران و نفت‌شهر همچنان در اشغال دشمن قرار داشت ضمن اینكه قصرشیرین و سومار زیر دید و تیر دشمن بود. به عبارت دیگر 2500 كیلومترمربع از سرزمین ایران در اشغال دشمن باقی مانده بود و هیچ تضمینی برای عقب‏نشینی كامل عراق وجود نداشت. در این حال محافل سیاسی بین‏المللی در مورد اعاده حقوق جمهوری اسلامی هیچ واكنشی نشان نمی‏دادند. به این ترتیب ادامه اشغال سرزمین‏های اسلامی، ارتش شكست خورده عراق را در موقعیت برتر نگه می‏داشت، لذا چاره‏ای جز ادامه جنگ و تعقیب متجاوز نبود. در سال سوم جنگ به موازات تلاش برای آزادسازی شهرهای سومار و مهران و برخی ارتفاعات مرزی، تعقیب متجاوز نیز در دستور كار قوای خودی قرار داشت.

از نكات مهم سال سوم جنگ، تحول در سازمان رزم سپاه بود. منحنی جذب نیروهای مردمی، كه از عملیات ثامن‌الائمه(ع) تا عملیات بیت‌المقدس رشد فوق‌العاده‌ای را نشان می‌داد، از عملیات بیت‌المقدس تا عملیات رمضان ثابت ماند. فرماندهان سپاه پاسداران كه علت این وضعیت را محدودیت سازمان رزم خودی می‌دانستند، درصدد گسترش آن برآمدند. بر همین اساس، بعد از عملیات رمضان، سازمان رزم سپاه تغییرات كلی یافت. در عملیات والفجر مقدماتی سازمان رزم جدید به طور كامل وارد صحنه نبرد شد، لیكن عدم موفقیت عملیات، سپاه را به این نتیجه رساند كه رشد كمی سازمان سریع‌تر از رشد كیفی آن بوده است؛ لذا پس از عملیات مزبور سازمان رزم سپاه مجدداً اصلاح شد.

عدم موفقیت در عملیات رمضان - كه با هدف تعقیب متجاوز در منطقه شلمچه به اجرا درآمد - اتحاد نظر مسئولان سیاسی و فرماندهان نظامی كشور در زمینه ادامة جنگ بعد از عملیات بیت‌المقدس را به اختلاف نظر در این باره، تبدیل كرد. از آن پس سیاست‌مداران تنها با انگیزه كسب یك پیروزی نظامی بزرگ به منظور كسب امتیازات سیاسی، با ادامه جنگ موافق بودند؛ اما نظامی‏ها با هدف كسب پیروزی مطلق نظامی به ادامه جنگ می‏اندیشیدند. این مسئله نوعی دوگانگی به وجود آورد. این دوگانگی از سال سوم جنگ آثار مثبت و منفی خود را نشان داد. میل به پایان جنگ با كسب یك پیروزی بزرگ، زمینه‌ساز آغاز تلاش دیپلماتیك در جنگ شد. این حركت هرچند محدود بود، ولی در سال‌های بعد آثار خود را بر جای گذاشت. ‌این دیدگاه سبب شده بود كه مدت جنگ كوتاه فرض شود؛ لذا از به‌كارگیری كل امكانات كشور برای جنگ صرف نظر می‌شد و نبردها صرفاً با اتكا به مقدورات نظامی موجود و استفاده محدود از امكانات دولتی و حمایت‌های مردمی، پشتیبانی می‌گردید. این در حالی بود كه در اردوی دشمن نه تنها امكانات عراق به طور متمركز به جنگ اختصاص یافته بود، بلكه حمایت مالی كشورهای مرتجع عرب نیز سبب تقویت روزافزون ارتش عراق شده بود. به عبارت دیگر، پس از عملیات بیت‌المقدس، عراق جنگ را به عنوان مسئله اصلی خود تلقی می‌كرد حال آنكه در اردوی خودی به چشم موقت به آن نگریسته می‌شد. مضافاً اینكه استراتژی بزرگ كشور، استراتژی نظامی نبود؛ بلكه صبغه دیپلماسی داشت و هدایت جنگ با هدف دستیابی به صلحی شرافتمندانه دنبال می‏شد.

نبردهای بزرگ در سال سوم جنگ

نبردهای متوسط در سال سوم جنگ

رشد و انهدام ارتش عراق در سال سوم جنگ