گذری اجمالی بر تحول غیر آشكار در جنگ (۱۳۶۲/۶/۳۱ - ۱۳۶۳/۶/۳۱)

بعد از مسدود شدن راه پیشروی به سوی  بصره در عملیات رمضان و نیز بی‌نتیجه بودن محور انتخاب شده به سمت العماره در عملیات والفجر مقدماتی، تلاش برای انتخاب زمین مناسب برای عملیات بعدی آغاز شد. حضور در منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی این نتیجه را در پی داشت كه طراحان سپاه به اهمیت منطقه هورالعظیم پی ببرند، لذا پس از این عملیات، شناسایی‌ها در هور آغاز شد. این اقدام كه ابتكار جدیدی در جنگ محسوب می‌شد، می‌بایست در نهایت اختفا و پوشش انجام شود. همچنین به موازات شروع شناسایی منطقه، سپاه اولین گام خود را برای تشكیل سازمان رزم آبی - خاكی برداشت. این اقدام با تشكیل قرارگاه نوح نبی(ع) شكل گرفت. رعایت مسائل حفاظتی ایجاب می‌كرد كه قرارگاه مزبور نیز تحت پوشش عمل كند. به این ترتیب فعالیت‏های شناسایی، ایجاد تحولات لازم در سازمان و نیز تهیه تجهیزات آبی - خاكی یك سال به طول انجامید و در نهایت، عملیات "خیبر" آغاز شد. در این عملیات اگرچه بیش از 40% از اهداف موردنظر تأمین نشد، لیكن این نتیجه بسیار مهم را در پی داشت كه نیروهای خودی قادرند از نقاط پیش‏بینی نشده، به عمق مواضع دشمن نفوذ كنند. این مهم حاكی از آن بود كه هرگونه برنامه‏ریزی دشمن برای ناكام گذاردن ایران برای دست‏یابی به اهدافش در جنگ، نامطمئن خواهد بود. بر این اساس، می‏توان گفت كه سال چهارم جنگ، سال تزلزل اساسی در افكار طراحان نظامی دشمن است.

از دیگر وقایع مهم این سال، متلاشی شدن حزب توده ایران و انفجار مقر تفنگداران امریكایی در لبنان بود. دستگیری سران حزب توده ایران - كه مورد حمایت علنی شوروی بودند - در وضعیتی كه ایران در جنگ به سر می‌برد، حكایت از قدرت نظام اسلامی و پایبندی آن به سیاست "نه‌شرقی، نه‌غربی" داشت. مضافاً اینكه با دستگیری فرمانده نیروی دریایی ارتش (ناخدا افضلی) و نیز فرمانده جبهه میانی نیروی زمینی ارتش (سرهنگ عطاریان) - كه هر دو از عناصر حزب توده بوده و برای شوروی جاسوسی می‌كردند - تلاش خصمانه ابرقدرت شرق علیه جمهوری اسلامی نیز بیشتر نمایان شد. همچنین، انفجار مقر تفنگداران امریكا، فرانسه و اسرائیل در لبنان به دست جنبش حزب‌الله لبنان كه به خروج نیروهای مزبور از بیروت انجامید، حكایت از قدرت انقلاب اسلامی در منطقه داشت.

اقدام بزرگ حزب‌الله لبنان در بیرون راندن نظامیان فرانسوی، آمریكایی و اسرائیلی از بیروت، آثار شكننده عملیات خیبر بر عراق و حامیانش، اعزام بزرگ نیروهای بسیج در طرح "لبیك یا خمینی" و انهدام حزب توده در داخل كشور، پیروزی بزرگی بود كه واكنش دشمنان جمهوری اسلامی ایران را در پی داشت.

سفر ریچارد مورفی، معاون وزارت امورخارجه امریكا به عراق و كشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس، سكوت مجامع جهانی در مورد عملیات گسترده شیمیایی ارتش عراق در عملیات خیبر، تشدید تحریم‌های اقتصادی و ممانعت از ارسال هرگونه تجهیزات نظامی به ایران، تجهیز عراق به هواپیماهای سوپراتاندارد فرانسوی برای حمله به نفت‌كش‌های ایران و جلوگیری از صدور نفت، از جمله اقدامات دشمنان برای مقابله با ایران اسلامی بود. در عین حال، سفر نخست‌وزیر تركیه (اوزال) به ایران و گشودن باب مذاكره سیاسی، از اقداماتی بود كه برای ایجاد زمینه مناسب جهت برقراری ارتباط با تهران، در دستور كار غرب قرار داشت.

جنگ نفت‌كش‌ها كه با كمك فرانسه در 1362 آغاز شد، هزینه‌های سنگین افزایش بیمه نفتكش‌ها و حق سورشارژ كشتی‌های تجاری در بنادر ایران و حملات هوایی عراق به كشتی‏ها و تأسیسات نفتی ایران، فشار اقتصادی سنگینی را بر ایران تحمیل كرد. اقدام دریایی خودی در این دوره، طرح ایجاد هدف‌های كاذب بود كه به این طریق موشك‌های اگزوسه فرانسوی را منحرف سازد و نیز بمباران هوایی برخی كشتی‌های بیگانه بود تا عامل بازدارنده‌ای در برابر اقدامات عراق باشد.

نبردهای بزرگ در سال چهارم جنگ

نبردهای محدود در سال چهارم جنگ

رشد و انهدام ارتش عراق در سال چهارم جنگ