گذری اجمالی بر تغییر توازن به سود ایران (۱۳۶۴/۶/۳۱ - ۱۳۶۵/۶/۳۱)

حمایت سیاسی و نظامی جهان از عراق روزبه‌روز افزایش می‌یافت. كمك‌های اطلاعاتی امریكا به عراق، تسهیل در انتقال تكنولوژی پیشرفته تسلیحاتی به این كشور و نیز حمایت مالی و ارسال تجهیزات پیشرفته، ارتش عراق را به رغم آسیب‌های فراوان، تقویت كرده بود. در وضعیتی كه توان دشمن فقط از جنبة پیاده نظام به 550 گردان پیاده می‌رسید و توان سپاه برای آفند از 80 گردان تجاوز نمی‌كرد، اعتقاد برخی بر این بود كه با توان موجود می‌توان به یك عملیات پیروزمندانه دست یافت و جنگ را به پایان رساند. گروهی معتقد بودند كه ضرورت ادامه جنگ غیرقابل انكار است، گرچه با توان موجود میسر نباشد. مبتنی بر این اعتقاد، امام خمینی در آستانه ششمین سال جنگ، حكم تشكیل سه نیرو را به سپاه ابلاغ كرد. سپاه كه از سال 1362 به فعالیت دریایی پرداخته و قرارگاهی را به همین منظور تشكیل داده بود و مسئولیت فرماندهی یگان موشكی كشور را نیز بر عهده داشت، برای اجرای این فرمان آماده بود؛ اما تحقق این فرمان به زمان و امكانات و نیز پشتیبانی و حمایت مسئولان كشور نیاز داشت.

سپاه برای اجرای عملیات موفق، حداقل به 300 گردان نیاز داشت ولی كشور برای تجهیز این تعداد گردان آماده نبود. لذا سپاه بر سر دوراهی اعلام عدم امكان ادامه جنگ و یا قبول ادامه جنگ با امكانات موجود، راه‌حل دوم را پذیرفت و به توان موجود بسنده كرد. تنها راه تقویت سپاه با اعزام بزرگ نیروهای بسیج تحت عنوان سپاهیان محمد(ص) میسر می‌شد. به این ترتیب، سپاه توانست 140 گردان وارد صحنه عملیات والفجر8 كند و طی 75 روز جنگ با ارتش عراق، منطقه آزاد شده را حفظ نماید. این اولین عملیات بزرگ سپاه بود كه بدون حضور ارتش به اجرا درآمد و پیروزمندانه نیز به پایان رسید.

سال ششم، سال ورود نسبی دولت در جنگ نیز می‌باشد. تشكیل ستاد پشتیبانی جنگ با مسئولیت معاون نخست‌وزیر و به كارگیری برخی وزارت‌خانه‌ها و كارخانه‌های دولتی، نقش جدیدی را در جنگ به دولت بخشیده بود. در عین حال این اقدام مفید، تمام نیازمندی‌های جبهه را برطرف نمی‌كرد.

اصلی نبودن مسئله جنگ، تأثیرات ناشی از تحریم‌های بلندمدت اقتصادی، و نیز تعهد دولت به عادی نگه‌داشتن وضعیت زندگی مردم، مانع از نقش تعیین كننده دولت در جنگ بود. حضور دولت علی‌رغم مؤثر و مفید بودنش، تحولی در جنگ ایجاد نكرد. به عبارت دیگر، به آن معنا كه دولت در عراق نقش داشت و به گونه‌ای كه در تمام جنگ‌های مهم روی داده است، هرگز تمام امكانات كشور وارد جنگ نشد و یا زمینه‌های لازم برای ورود دولت در جنگ به وجود نیامد.

پیروزی بزرگ والفجر8 كه ارتباط عراق با خلیج‌فارس را تقریباً قطع كرد و همسایگی ایران با كویت را در پی داشت و طی آن انهدام وسیعی در ارتش عراق صورت گرفت، به پایان جنگ منجر نشد؛ زیرا دنیا حاضر نبود ایران را پیروز ببیند. در نتیجه، به جای پذیرش خواسته‌های منطقی ایران اسلامی، به تقویت عراق پرداخت. بعد از این پیروزی بزرگ بود كه حمایت تسلیحاتی غرب و شرق از عراق به طور سرسام‌آور افزایش یافت.

استراتژی دفاع متحرك عراق

ارتش عراق پس از هجوم سراسری نسبتاً ناموفق خود، به مدت پنج سال در لاك دفاعی فرو رفت. اگرچه در این مدت، تلفات سنگینی بر تجهیزات و نیروی انسانی ارتش عراق وارد آمد؛ لیكن پشتیبانی همه‌جانبه ارتجاع عرب و استكبار جهانی از طریق حمایت‌های سیاسی، كمك‌های نقدی، سرازیر كردن تجهیزات و امكانات و ارائه همفكری و مشاورت نظامی نه تنها این ارتش رو به اضمحلال را سرپا نگهداشت، بلكه به تدریج بر قوت و قدرت آن افزود. علاوه بر آن، عوامل جدیدی از جمله اعطای مجوز استفاده از سلاح‌های شیمیایی و نیز موشك‌های دوربرد و مورد هدف قرار دادن مراكز مسكونی و اقتصادی، از فروپاشی ارتش دشمن جلوگیری كرد. بر همین اساس، ارتش عراق كه در ابتدای جنگ 202 هزار نیرو داشت، تا پایان سال 1364 نزدیك به 220 هزار كشته، زخمی و اسیر داده بود و از 3530 تانك و نفربر تحت اختیار خود در آغاز جنگ، نیز تا این زمان 5290 دستگاه منهدم و یا به غنیمت گرفته‌شده‌بود. با این‌حال، درآغاز سال 1365 ارتش عراق حدود 5850 تانك و نفربر و 540 هزار نفر پرسنل در اختیار داشت.

در این وضعیت و در پی عملیات موفق والفجر8 و شكست تلاش‌های 75 روزه ارتش عراق برای عقب راندن قوای خودی از منطقه فاو و در نتیجه تغییر توازن سیاسی - نظامی به نفع جمهوری اسلامی، ارتش عراق با به‌كارگیری شیوه‌ای جدید در جنگ كوشید تا از لاك دفاعی خارج شده و حالت تهاجمی به خود بگیرد. این اقدام می‌توانست ضمن جبران بخشی از شكست‌های رژیم عراق، روحیه ارتش آن كشور را ترمیم كند. بنابراین به سپاه‌هایش كه در سراسر مرز مستقر بودند، مأموریت داد تا در نقاط ضعیف و قابل رخنه خطوط پدافندی، در مناطقی كه از اهمیت نسبی برخوردارند، به عملیات بپردازند. بر همین اساس، در هجوم نسبتاً موفق به مهران - كه نقطه اوج این تحركات بود - عراق جرأت یافت اتخاذ استراتژی جدیدی موسوم به دفاع متحرك را رسماً اعلام كند.

پس از تهاجم عراق به مهران، هر دو جبهه خودی و دشمن، به فرصتی برای آمادگی مجدد نیاز داشتند تا برنامه‌ریزی خویش را به طرف مقابل دیكته كنند. اجرای موفقیت‌آمیز عملیات كربلای1 با همت رزمندگان خودی، پایانی بود بر استراتژی جدید دشمن و آغازی بود برای تغییر وضعیت و به دست‌گیری مجدد ابتكار عمل. به این ترتیب، بار دیگر ارتش عراق در لاك دفاعی فرو رفت و در پشت خاكریزها و دژهای خویش به انتظار تهاجمات غیرمنتظره نیروهای اسلام نشست.

در ششمین سال جنگ علاوه بر عملیات بزرگ والفجر 8، با تأكید حضرت امام بر ندادن فرصت آرامش به دشمن، و با همت رزمندگان سپاه پاسداران، عملیات‌های والفجر9 (منطقه عمومی سلیمانیه)، كربلای1 (مهران)، كربلای2 (حاج عمران) و كربلای3 (اسكله العمیه) با موفقیت به اجرا درآمد.

نبردهای بزرگ در سال ششم جنگ

نبردهای متوسط در سال ششم جنگ

نبردهای محدود در سال ششم جنگ

رشد و انهدام ارتش عراق در سال ششم جنگ