گذری اجمالی بر سال سرنوشت (۱۳۶۴۵/۶/۳۱ - ۱۳۶۶/۶/۳۱)

اگرچه جنگ در سال هشتم پایان یافت؛ ولی سرنوشت آن، در سال هفتم تعیین گردید. پس از فتح فاو و انهدام وسیع ارتش عراق و تغییر توازن به نفع ایران، طرحریزی برای اجرای یك عملیات بزرگ و یكسره كردن كار جنگ شروع شد. منطقه عملیاتی ابوالخصیب انتخاب گردید تا جزیره فاو به‌طور كامل تصرف شود، راه دریایی عراق از خور عبدالله مسدود گردد و بصره از جنوب به محاصره درآید. در این میان، عواملی موجب تأخیر در اجرای عملیات می‌شد، از جمله اتكا سازمان رزم سپاه به نیروهای مردمی، به طوری كه اجرای هرگونه عملیات قبل از حضور گسترده این نیروها غیرعملی بود. همچنین، درخواست تجهیز حداقل پانصد گردان نیرو از دولت، عامل دیگری بود كه با توجه تحریم‌های اقتصادی علیه نظام جمهوری اسلامی و نیز اصلی نبودن مسئله جنگ در سرلوحه برنامه‌های مسئولان كشور، تحقق آن دور از دسترس بود. همچنین، به این علت كه جنگ با اتكا به نیروی پیاده در برابر دشمن مجهز به سلاح‏های پیشرفته و زرهی، در تابستان جنوب بسیار دشوار بود، اجرای عملیات به تعویق افتاد. ناگفته نماند سلسله عملیات دفاع متحرك عراق كه به اشغال برخی از مناطق آزادشده انجامید، نیروی خودی را ناچار كرد قبل از عملیات سرنوشت‌ساز، مناطق اشغالی همچون مهران را بازپس گیرد.

به هر حال، طراحی عملیات در منطقه ابوالخصیب - كه قبل از شروع عملیات والفجر 8 آغاز گردیده بود - به تاكتیك ویژه‌ای اتكا داشت كه در طرح‌ریزی عملیات محور اصلی محسوب می‌شد. این مهم لو رفت و به‌طور مرموزی دشمن از تاكتیك ویژه عملیات آگاهی یافت. لذا با آغاز عملیات، دشمن تنگه مهم عملیات را بست. در نتیجه، این عملیات كه پیش‌بینی می‌شد سرنوشت جنگ را تعیین كند و به همین منظور از قبل والفجر10 نام گرفته بود، با عدم‌الفتح روبه‌رو شد و به كربلای4 تغییر نام یافت. موفقیت دشمن در این عملیات كه آن را "حصادالاكبر" (دروی بزرگ) نامیده بود و ارتش عراق را به بازپس‌گیری فاو امیدوار كرده بود، سبب گردید دشمن نقاط ضعف خود در عملیات كربلای4 را نشناسد. متقابلاً، نیروی خودی با شناسایی نقاط ضعف دشمن، تنها ظرف 13 روز عملیات بزرگ كربلای5 را طراحی و آماده اجرا كرد. عملیات كربلای5 كه با استفاده از ضعف دشمن در شرق بصره طراحی شد، موجب گردید نیروی خودی با حمله از شمال به جنوب در منطقه پنج‌ضلعی و كانال ماهی، پهلوی دشمن را شكافته و آرایش او را به هم ریزد. این عملیات كه با غافلگیری مطلق دشمن صورت گرفت، نتایجی در پی داشت كه سرنوشت جنگ را تعیین كرد. در این عملیات كه 20 روز به طول انجامید همچون عملیات فاو 50% ارتش عراق آسیب دید؛ و بصره نیز در تهدید جدی قرار گرفت. البته در صورت تجهیز كافی سپاه به وسایل زرهی و هلی‌كوپتر، از این عملیات قطعاً نتایج بهتری به دست می‌آمد. پس از شكسته شدن خطوط نفوذناپذیر دشمن توسط نیروهای پیاده، اگر جبهه خودی به یگان‌های زرهی مجهز بود، امكان ادامه پیشروی و تعقیب دشمن تسهیل می‌شد. همچنین، هوانیروز می‌توانست پیشروی نیروهای خودی را پشتیبانی كند. به هرحال، عملیات كربلای5 اگرچه می‌توانست نتایج بهتری داشته باشد، در عین حال دو نتیجه مهم را به دنبال داشت: اولاً بار دیگر به دنیا ثابت شد كه اگر حمایت خود را از عراق افزایش ندهند، عراق طرف بازنده جنگ خواهد بود. ثانیاً به دنیا تفهیم كرد كه نمی‌توان خواسته‌های ایران اسلامی را به‌طور صددرصد نادیده گرفت، لذا از اسفند 1365 (دو ماه پس از عملیات كربلای5) تلاش جهانی برای تهیه و تنظیم  قطعنامه 598 آغاز شد و در پایان تیرماه 1366 به تصویب رسید. همزمان تلاش آمریكا برای افزایش تحریم اقتصادی و تسلیحاتی ایران نیز شدت گرفت. همچنین، در اواخر این دوره قوای دریایی آمریكا و سایر كشورهای بیگانه به خلیج فارس وارد شدند تا ضمن مانور قدرت، پیروزی‌های پی در پی ایران در والفجر8 و كربلای5 را كمرنگ كرده و از پیروزی مطلق ایران در جنگ جلوگیری كنند. این اقدام دشمن كه نبردهای خلیج فارس را در پی داشت سبب تحقیر نیروی دریایی امریكا و عزت نیروی دریایی سپاه شد.

از دیگر موضوعات مهم سال هفتم جنگ، تغییر جبهه اصلی از جنوب به شمال، از فروردین 1367 بود. دو مؤلفه زیر سپاه را به این نتیجه رساند كه منطقه نبرد را از جنوب به شمال منتقل كند:

1- با توجه به اینكه هدف استراتژیك جنوب، شهر مهم بصره بود و هورالهویزه، شرق بصره و شبه‌جزیره فاو به عنوان محورهای وصولی به این شهر شناخته می‌شدند؛ و نیروی خودی هر سه راه‌كار را مورد استفاده قرار داده بود و راه‌كار دیگری كه دشمن آنرا نشناسد، وجود نداشت؛ برای شناسایی راه‌كار جدید و یافتن ابتكاری نو به زمان نیاز بود. برای همین، سپاه ترجیح داد جبهه جدیدی را بگشاید تا از دشمن زمان گرفته و در خلال آسیب رساندن به سازمان دشمن به طرح جدیدی برسد.

2- سلطه ضعیف ارتش عراق بر كردستان عراق و قدرت نیروهای كرد معارض عراقی سبب شده بود مناطق وسیعی در شمال عراق تحت نفوذ كردها باشد و آزادشده تلقی شود. به علت اینكه شهر بزرگی چون كركوك كه از نظر استراتژیك بعد از بغداد و بصره، سومین شهر مهم عراق شناخته می‌شود، در جبهه شمالی قرار دارد،  هرگونه عملیات خودی در جبهه شمالی كه سبب نزدیكی قوای ایران به كركوك می‌شد، مسلماً نتایج بزرگی را می‌توانست به دنبال داشته باشد؛ خصوصاً اینكه كردهای عراقی تمایل خود را به نزدیكی به ایران نشان داده بودند و در عملیات فتح1 كه قبل از عملیات كربلای4 به اجرا درآمد، همكاری مؤثر خود را به اثبات رسانده بودند. به این ترتیب، در هفتمین سال جنگ نیروهای خودی (سپاه) در دو جبهه زمینی (جنوبی و شمالی) و جبهه دریایی (خلیج‌فارس) با عراق و امریكا نبرد كردند.

ماجرای مك فارلین كه در آبان 1365 به دستور امام و توسط آقای هاشمی رفسنجانی افشا شد، فشار سنگینی را بر امریكا تحمیل كرد. در پی این افشاگری، موقعیت امریكا در منطقه خلیج فارس به شدت متزلزل شد.

عراق نیز كه در عملیات والفجر8 غافلگیر شده بود، این غفلت را ناشی از اطلاعات انحرافی امریكا اعلام كرد. از سوی دیگر شوروی‌ كه از برقراری ارتباط پنهانی امریكا با تهران بسیار نگران بود، از دو جهت درصدد بهره‌برداری برآمد. از یك طرف با نزدیك شدن به عراق كوشید اثبات كند كه شوروی هم‌پیمان مطمئن‌تری است و از طرف دیگر با بمباران ایران (توسط نیروی هوایی عراق) به مسئولان جمهوری اسلامی تفهمیم كند كه برای این‌گونه روابط غرامت سنگینی باید پرداخت.

در این وضعیت، نظام اسلامی ایران كه بر سر سیاست "نه شرقی، نه غربی" ایستاده بود و نمی‌خواست سرنوشت جنگ را بیگانگان تعیین نمایند، می‌كوشید با مقاومت خود، روح اعتماد به نفس را به مسلمین و مستضعفین جهان القا كند؛ لذا از فشار شوروی‌ واهمه نداشت. در این میان، دولت امریكا كه منافع خود را در خطر می‌دید و امكان هرگونه عكس‌العملی را از دست داده بود، از رقیب خود یعنی شوروی تشكر كرد.

امریكایی‌ها با این تشكر كوشیدند ضمن عذرخواهی تلویحی از عراق، خشنودی خود را از بمباران شهرهای ایران اعلام كنند تا به این ترتیب، پاسخی به افشای ماجرای مك‌فارلین داده باشند. بدین ترتیب پایتخت ایران و شهرهای بزرگ كشور، دومین جنگ شهرها را تحمل كرد و در پائیز 1365 زیر بمباران دشمن مقاومت نمود.

نبردهای بزرگ در سال هفتم جنگ

نبردهای متوسط در سال هفتم جنگ

نبردهای محدود در سال هفتم جنگ

رشد و انهدام ارتش عراق در سال هفتم جنگ

نبردهای نامنظم در سال هفتم جنگ