۱۴۰۱/۱۲/۱۲

عملیات محرم

دشمن با در اختیار داشتن ارتفاعات مهم در منطقه عمومی شرهانی و زبیدات علاوه بر محفوظ نگه داشتن یك خط پدافندی مطمئن، جاده دهلران ـ عین خوش را كه نزدیك‌ترین معبر وصولی جبهه‌های میانی و جنوبی بود، زیر دید و تیر خود داشت. مضافاً این كه مواضع پدافندی دشمن به گونه‌ای بود كه می‌توانست به اشغال چندین حوزه نفتی و تأسیسات آن در منطقه بیات ادامه دهد. به همین لحاظ و نیز با هدف تصرف ارتفاعات سركوب منطقه و قرار گرفتن در موضع برتر تاكتیكی _ با راندن دشمن به سوی دشت طرح عملیات محرم در دستور كار قرار گرفت.

اهداف عملیات

برای تحقق هدفی كه در فوق ذكر شد، دست‌یابی به اهداف زیر در دستور كار قرار داشت:

- تصرف ارتفاعات 298 و 400 (بلندترین ارتفاع منطقه)،

- آزادسازی جاده عین خوش - دهلران از زیر دید و تیر دشمن (این جاده نزدیك‌ترین راه ارتباطی غرب به جنوب می‌باشد)،

- آزادسازی قسمتی از زمین‌هایی كه در اشغال دشمن است،

- زیر آتش قرار دادن جاده مهم بصره _ العماره (در صورت ادامه عملیات)،

- زیر آتش قرار دادن شهرك طیب و تصرف شهرك زبیدات،

- آزادسازی چند حوزه نفتی خودی و تصرف چند حوزه نفتی دشمن،

لازم به ذكراست در صورت موفقیت این عملیات، بازگشت مردم آواره دهلران و موسیان امكان‌پذیر بود.

موقعیت منطقه

ویژگی مهم این منطقه وجود ارتفاعات جبال حمرین است كه به‌عنوان خط‌مرزی قراردادی دو كشور قبل از تجاوز عراق به ایران مطرح می‌باشد. بلندترین قله آن به ارتفاع 400 متر در خاك ایران قرار دارد. علاوه بر تپه 298 كه در خاك ایران قرار دارد، تپه 175 در خاك عراق واقع شده است و بر محور وصولی و با اهمیت عین خوش، چم سری، شرهانی و زبیدات مشرف می‌باشد، چنان كه می‌توان از روی آن، جاده آسفالته شرهانی - زبیدات را، كه به لحاظ ارتباطی و تداركاتی مهم است، مورد تهدید قرار داد. بر همین اساس و با توجه به‌تسلط دشمن بر معابر و منطقه مواصلاتی خودی، كلیه ترددها در شب و با چراغ خاموش انجام می‌شد.

از دیگر عوارض طبیعی منطقه، رودخانه‌های چیخواب، دویریج و میمه است كه فصلی بوده و به هنگام طغیان، ارتفاع آب آن به 10 برابر حد معمول، كه حدود 30 سانتی‌متر می‌باشد، می‌رسد.

استعداد دشمن

- لشكر 10 زرهی متشكل از تیپ‌های 60 زرهی، 42 زرهی و 24 مكانیزه؛

- تیپ‌های 606، 423 و 505 و 704 پیاده؛

- تیپ‌های 108 و 703 گارد مرزی؛

- تیپ‌های حله و 32 جیش الشعبی؛

- تیپ‌های 16 و 17 زرهی؛

- دو گردان نیروی مخصوص.

سازمان رزم خودی

نیروهای شركت كننده در عملیات به تفكیك عبارت بودند از:

الف- سپاه پاسداران:

نیروهای تك‌ور: تیپ 14 امام حسین(ع) با دوازده گردان، تیپ 8 نجف اشرف با یازده گردان، تیپ 25 كربلا با ده گردان، تیپ 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع) با هشت گردان:

نیروهای احتیاط: تیپ 44 قمر بنی‌هاشم(ع) با سه گردان، تیپ امام سجاد(ع) با پنج گردان.

جمع نیروها: 49 گردان پیاده و لشكر 30 زرهی مجهز به 150 تانك و نفربر.

ب ارتش جمهوری اسلامی:

نیروهای تك‌ور: تیپ 1 از لشكر 21 حمزه با سه گردان، تیپ 84 خرم آباد با چهار گردان.

نیروهای احتیاط: تیپ 58 ذوالفقار با یك گردان.

جمع نیروها: هشت گردان پیاده و 50 دستگاه تانك و نفربر.

هدایت مستقیم عملیات بر عهده قرارگاه مشترك قائم متشكل از لشكر 3 صاحب الزمان سپاه پاسداران (با شش تیپ) و دو تیپ از ارتش جمهوری اسلامی بود، قرارگاه‌های فرعی نیز عبارت بودند از:

قائم 1، شامل: تیپ 8 نجف اشرف

قائم 2، شامل: تیپ 25 كربلا

قائم 3، شامل: تیپ 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع) و تیپ 1 لشكر 21 حمزه

قائم 4، شامل: تیپ 14 امام حسین(ع) و تیپ 84 خرم‌آباد

مابقی یگان‌ها در احتیاط بودند.

طرح عملیات

طرح عملیات به گونه‌ای بود كه بر مبنای آن تصرف ارتفاعات 298 و 400 از یك سو و حمله به سایر ارتفاعات سركوب منطقه - از سمت چم سری و چم هندی - از سوی دیگر، مورد تدبیر قرار گرفت.

قائم 1 می‌بایست از سمت شمال تا جنوب ارتفاعات 298 وارد عمل می‌شد و علاوه بر گرفتن سرپل در غرب رودخانه میمه، مسئولیت محاصره این ارتفاعات و پدافند به سمت غرب را بر عهده داشت.

قائم 2 در جنوب ارتفاعات 298 و شمال ارتفاعات 400 وارد عمل شده و مسئولیت الحاق قائم 1 با قائم 3 را بر عهده داشت.

قائم 3 از شمال و جنوب ارتفاعات 300 و 400 به سمت غرب وارد علم شده و علاوه بر تصرف قلل این ارتفاعات، می‌بایست با قائم 2 و 4 الحاق كند.

قائم 4 از سمت چم سری به طرف غرب، از مقابل پاسگاه ربوط به طرف غرب و از شمال چم هندی به طرف غرب حركت كرده و ضمن تصرف ارتفاعات سركوب منطقه، به طرف جنوب پدافند كند.

شرح عملیات

مرحله اول عملیات: عملیات از ساعت 22:07 تاریخ 10/8/1361 با رمز مبارك "یا زینب(س)" آغاز شد. نیروهای عمل‌كننده در محورهای قائم 1 و 2 و قسمتی از محور قائم 3 تا صبح موفق شدند به اهداف تعیین شده خود دست یابند، ولی محور قائم 4 و قسمتی از محور قائم3 به علت طغیان آب رودخانه دویریج با مشكلاتی مواجه شدند كه با وجود نصب پل چیفتن و انتقال مهمات و نیرو به وسیله هلی‌كوپتر این مشكلات حل نشد و به همین خاطر محدودة 8 كیلومتری ارتفاعات 400 تا جاده چم سری در دست دشمن با قی ماند كه از طریق آنها جاده عقبه محورهای دیگر تهدید می‌شد.

مرحله دوم عملیات: پوشاندن رخنه موجود در منطقه تصرف شده، هدف مرحله دوم عملیات بود. برای حل این معضل قرار شد چهار گردان سپاه از جناحین وارد عمل شده و ضمن انهدام دشمن با یكدیگر الحاق كنند. این مرحله از عملیات در ساعت 03:15 بامداد روز 12/8/1361 آغاز شد كه حدود ساعت 6 صبح دو محور با یكدیگر به طور نسبی الحاق كردند و تا عصر همان روز الحاق به طور كامل انجام شد.

مرحله سوم عملیات: پس از این كه رخنه موجود در منطقه در مرحله دوم عملیات برطرف شد، نیروهای خودی متوجه شدند كه نیروهای عراق در ارتفاعات مقابل آنها مستقر شده‌اند. در نتیجه، هدف عمده عملیات كه تحمیل خطوط گسترده پدافندی به دشمن بود، حاصل نشده است؛ لذا مقرر شد كلیه یگان‌های موجود در منطقه با نیروهای تحت امر خود 5 كیلومتر به سمت غرب پیش‌روی كرده و جاده آسفالته چم سری، شرهانی، زبیدات و جاده شنی زبیدات - طیب را تامین كنند. عملیات در ساعت 22 روز 15/8/1361 آغاز شد و با وارد آمدن تلفات به دشمن و تأمین اهداف مورد نظر، در فردای آن روز پایان یافت.

دشمن از بیم محاصره و انهدام، از محور ربوط و چم هندی عقب‌نشینی كرده و امكانات بسیاری را از خود بر جای گذارد.

نتایج عملیات

در پی موفقیت عملیات محرم، علاوه بر شكست تبلیغات نسبتاً وسیع عراق مبنی بر متوقف كردن نیروهای ایرانی پس از عملیات رمضان، فرماندهان نظامی ایران به توانایی خود برای انجام عملیات سرنوشت‌ساز در منطقه عملیاتی محرم اعتقاد و اطمینان یافته و تصرف شهر العماره عراق را امكان‌پذیر دانستند. انجام عملیات والفجر مقدماتی بر اساس چنین دیدگاه و اطمینانی بود كه طراحی شده و به مرحله اجرا درآمد. همچنین در نتیجه عملیات محرم علاوه بر آزاد شدن 700 كیلومتر مربع از خاك ایران، از جمله ارتفاعات 400 و 298، پل چم سری، حوزه نفتی بیات، نهر عنبر، چم سری و موسیان، جاده عین خوش ـ دهلران از دید و تیر دشمن خارج شد. در مقابل، شهرك طیب عراق به زیر دید نیروهای خودی درآمد.

آزادسازی 300 كیلومتر مربع از خاك عراق از جمله پاسگاه‌های زبیدات، شرهانی، ابوغریب و … و تاسیسات نفتی منطقه (30 تا 35 حلقه چاه نفت) نیز از دیگر نتایج این عملیات بود.

آمار تلفات و ضایعات دشمن هم به قرار زیر است: