عملیات والفجر ۸
اجتناب از جنگ در زمین مسلح - پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر 1 - و در پی آن ابتكار عملیات در هورالهویزه طی دو عملیات بزرگ خیبر و بدر - به خصوص خیبر - موجب انفعال عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی او شد، و متقابلاً جمهوری اسلامی ایران كه ابتكار عمل و برتری سیاسی و نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربة عملیات در هور فراهم كرد.
در این میان، عاملی كه موجب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیش‌تری به عمل آورند، این بود كه هیچ یك از عملیات‌های انجام شده در مقطع پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود كه قادر باشد برتری تعیین كننده‌ای را نصیب ایران كند. از این رو، لازم بود حركت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود كه با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی عراق نیز از پیش‌بینی آن ناتوان باشند. این حركت، عبور از رودخانة عریضی همچون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود.
به لحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج فارس و منطقه فاو، عملیات والفجر 8 از اهداف سیاسی - نظامی ویژه‌ای برخوردار بود كه مهم‌ترین آنها عبارت بودند از:
- تصرف شهر فاو و تاسیسات بندری آن؛
- هم مرزی با كویت؛
- تهدید بندر ام‌القصر؛
- انهدام و یا تصرف سكوهای پرتاب موشك؛
- تامین خور موسی و تردد كشتی‌ها به بندر امام خمینی؛
- تسلط بر اروندرود؛
- انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس.
به دلیل محصور بودن منطقه در میان آب، تحت تاثیر جذر و مد خلیج فارس و رطوبت دائم حاصل از آن است، قسمت عمده‌ای از زمین منطقه باتلاقی، نمك‌زار و سست می‌باشد.
ارتفاع آب رودخانه اروند، كه از دریا تاثیر می‌پذیرد، در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به 25 متر می‌رسد. در ساحل رودخانه، پوششی از چولان (بوته‌های بلند) و نی وجود دارد. ارتفاع چولان‌ها حداكثر 5/1 متر و ارتفاع نی‌ها 3 تا 4 متر می‌باشد؛ به گونه‌ای كه انسان به راحتی می‌تواند در میان آن مخفی شود.
همچنین، نخلستان بزرگی در ساحل خودی و دشمن، كه عمق آن بین 2 تا 5 كیلومتر متغیر است، وجود دارد كه زمین اطراف آن اغلب سست می‌باشد.
منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. منطقه مسئولیت این سپاه از ابوالخصیب تا راس البیشه و قرارگاه تاكتیكی آن در ابوالخصیب بود و طول خط پدافندی اروندرود را با دو لشكر 15 و 26 پیاده و یگان‌هایی از نیروی دریایی پوشانده بود.
لشكر 15 پیاده (از ابوالخصیب تا جنوب سیبه - مقابل پالایشگاه آبادان -):
- تیپ‌های 8، 104، 401، 436 و 439 پیاده؛
- دو گردان كماندویی؛
- پنج گردان تانك و نفربر؛
- پنج گردان جیش الشعبی،
- گردان‌های 15 و 20 توپخانه.
لشكر 26 پیاده (از جنوب زیادیه تا راس البیشه):
- تیپ‌های 107، 113، 110 و 111 پیاده؛
- تیپ 440 و 441 پیاده ساحلی؛
- ناو تیپ‌های 7 و 72 دریایی؛
- گردان 22 دفاع الواجبات؛
- دو گردان كماندو؛
- دو گردان تانك و نفربر؛
- چهار گردان جیش الشعبی؛
- گردان‌های 22، 94، 79، 33 و 632 توپخانه.
با شروع عملیات، لشكرهای زیر نیز وارد منطقه شدند:
- لشكرهای10، 12، 6 و 3 زرهی؛
- لشكرهای2، 11، 4، 8، 7، 17، 19 و 18 پیاده؛
- لشكرهای 5 و 1 مكانیزه؛
- لشكر دفاع ساحلی؛
- لشكر گارد ریاست جمهوری.
در مجموع، یگان‌هایی كه قبل و حین عملیات والفجر 8 در منطقه فاو حضور یافتند، برحسب تیپ و یا گردان مستقل به قرار ذیل می‌باشد:
یگان پیاده، شامل: تیپ‌های 414، 29، 702، 704، 442، 502، 111، 110، 104، 47، 501، 419، 48، 39، 22، 23، 2، 602، 603، 703، 96، 95، 108، 421، 424 و 5،
یگان پیاده ساحلی، شامل: تیپ‌های 440، 441 و 443؛
یگان زرهی، شامل: تیپ‌های 30، 16، 34، 42، 26 و گردان‌های تانك 17 تموز، الرافدین، ذوالنورین و گردان 43 از لشكر 5؛
یگان مكانیزه، شامل: تیپ‌های 25، 20، 15، 8 و 24؛
نیروی مخصوص، شامل: تیپ‌های 65، 66 و 68؛
گارد ریاست جمهوری، شامل: تیپ‌های 1 مكانیزه: 2 كماندو، 3 نیروی مخصوص، 4 مكانیزه و 10 زرهی و یك گردان كماندویی.
نیروهای كماندو، شامل: تیپ‌های كماندویی سپاه‌های 3، 4، 6 و 7، تیپ 73 از لشكر 17، گردان حطین، گردان 5 از لشكر 26، گردان كماندویی لشكر 15؛
نیروهای جیش الشعبی، شامل: شش قاطع جیش الشعبی تحت امر لشكر 26.
قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) هدایت و اجرای عملیات را با دو قرارگاه عملیاتی كربلا و نوح برعهده داشت.
یگان‌های تحت امر این قرارگاه هیز به ترتیب زیر بودند:
قرارگاه كربلا(محور شمالی):
- لشكر27 محمد رسول‌الله(ص)؛
- لشكر 25 كربلا؛
- لشكر 7 ولی‌عصر(عج)؛
- لشكر 31 عاشورا؛
- لشكر 5 نصر؛
- لشكر 8 نجف اشرف؛
- لشكر 14 امام حسین(ع)؛
- لشكر 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع)؛
- تیپ مستقل 32 انصارالحسین(ع)؛
- تیپ مستقل 15 امام حسن(ع)؛
- تیپ مستقل 44 قمربنیهاشم(ع)؛
قرارگاه نوح (محور جنوبی):
- لشكر 41 ثارالله(ع)؛
- لشكر 19 فجر؛
- تیپ مستقل 33 المهدی(عج).
در مجموع استعداد كل توپخانه برای عملیات، 16 گردان و استعداد كل نیرو برای عملیات، 140 گردان بود.
همچنین، چهار قرارگاه فرعی با ماموریت‌های جداگانه به شرح ذیل تشكیل شدند:
1- قرارگاه یونس 1: تحت امر قرارگاه نوح بوده و با ناو تیپ كوثر ماموریت تصرف اسكله العمیه را بر عهده داشت.
2- قرارگاه یونس 2: قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش و تحت امر قرارگاه خاتم الانبیاء بود و ماموریت تصرف اسكله الكبر را بر عهده داشت.
3- قرارگاه رعد: قرارگاه عملیاتی نیروی هوایی ارتش بود و ماموریت پشتیبانی هوایی و پدافند هوایی را بر عهده داشت.
4- قرارگاه شهید سلیمان خاطر: قرارگاه عملیاتی هوانیروز بود و ماموریت تشكیل تیم آتش، تخلیه مجروح و هلی‌برن نیروها را برعهده داشت.
ضمناً قرارگاه قدس نیز با سه تیپ 21 امام رضا(ع)، 10 سیدالشهدا و 18 الغدیر ماموریت تك پشتیبانی در محور بوارین را بر عهده داشت.
در طراحی مانور عملیات، دو عامل بسیار موثر بود: 1- تجارب عملیات بدر؛ 2- پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های خاص عملیات والفجر 8.
اگر سپاه پاسداران تجربه گران‌بهای دو عملیات خیبر و بدر در هورالهویزه را به همراه نداشت، قطعاً طراحی عملیات والفجر 8 با مشكل روبه‌رو می‌شد.
در طراحی مانور این عملیات چند مساله حائز اهمیت بود كه عبارتند از:
- آگاهی از چگونگی و حالت‌های خاص آب اروند در نوبت‌های خاص هفته، ساعت، شب و روز و ….،
- عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه،
- عملیات شكستن خط و پاكسازی سرپل به دست آمده،
- مرحله‌بندی عملیات،
- توسعه در عمق، و . . .
نسبت به درك حالت‌های مختلف آب اروند رود، ماه‌ها كار صورت گرفت و با جمع‌بندی اطلاعات موجود در تاریخچه این رودخانه و نیز شرایط جوی منطقه خسروآباد و فاو طی 20 سال گذشته كه از اداره هواشناسی گرفته شد، هیچ گونه مشكلی به نظر نمی رسید.
در مورد عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه آموزش و تمرین‌های زیادی انجام شد. كه برگرفته از تجربه عملیات بدر بود. این عملیات، اوج خطرپذیری نیروهای انقلاب را به نمایش گذاشت. در این باره، یكی از نگرانی‌های اصلی، تاثیر جریان آب بر حركت غواص‌ها و دورشدن آنها از هدف خاص واگذار شده به آنها بود.
مرحله‌بندی عملیات، پی بردن به نحوه عبور از رودخانه، چگونگی شكستن خط و گرفتن سرپل و چگونگی هوشیاری دشمن و تدبیر مرحله‌بندی عملیات، قطعاً نیازمند حضور در غرب اروند و شناخت بیشتر از واكنش‌های دشمن بود. اما با توجه به عكس، نقشه و اطلاعات به دست آمده از زمین، چهار مرحله برای عملیات مشخص شد:
1- عبور از رودخانه و شكستن خط و پاكسازی سرپل به دست آمده.
2- تصرف شهر فاو، رسیدن به خور عبدالله و استقرار در منطقه مثلثی شكل شمال شهر. همچنین، استقرار در پایگاه دوم موشكی در شمال غربی شهر.
3- پیشروی تا ابتدای كارخانة نمك و تشكیل خط دفاعی به موازات این نقطه از ساحل تا خور عبدالله.
4- رسیدن به زمین انتهای كارخانه نمك و كانال انتهای آن، واقع در جاده ام‌القصر تا ساحل رودخانه.
ماموریت مرحله اول به عهده لشكرهای 7 ولی‌عصر، 5 نصر، 41 ثارالله،31 عاشورا، 25 كربلا، 14 امام حسین(ع) و تیپ‌های 44 قمربنیهاشم و 33 المهدی بود.
در مرحله دوم، لشكرهای 27 محمد رسول‌الله(ص)، 17 علی‌ابن ابیطالب(ع) و در مرحله سوم لشكرهای 8 نجف و 31 عاشورا برای تحقق طرح مانور در نظر گرفته شدند.
در مرحله چهارم نیز همه یگان‌ها برای انجام عملیات مدنظر بودند.
در خصوص توسعه در عمق، گفتنی است در عملیات‌های بزرگی كه پس از فتح خرمشهر انجام شد، همواره میان عمق بخشیدن به عملیات و توان موجود از یك سو، و هماهنگی پیشروی با پشتیبانی عملیات از لحاظ مهندسی و … از سوی دیگر، تعارض وجود داشت. در این عملیات توسعه در عمق و استمرار عملیات مورد توجه بود.
عملیات در ساعت 22:10 روز 20/11/1364 با رمز "یا فاطمه الزهرا" در منطقه خسروآباد تا رأس البیشه با عبور از اروندرود آغاز شد. جهت پشتیبانی از این عملیات، به طور هم زمان عملیات محدودی نیز در منطقه امالرصاص اجرا شد.
با شروع عملیات، غواص‌ها كه از قبل به درون آن رفته و در نزدیكی سنگرهای دشمن كمین كرده بودند، تهاجم خود را برای شكستن خط دشمن و پاكسازی آن آغاز كردند و هم زمان، آتش پرحجم ادوات و توپخانه خودی روی ساحل جنوبی اروند اجرا شد و بلافاصله نیروهای موج دوم كه داخل قایق‌ها - در نهرهای منتهی به اروند - منتظر بودند، به ساحل جنوبی اروند منتقل شده و به توسعه سرپل مبادرت ورزیدند.
پس از پاكسازی خط اول، می‌بایست به منظور مقابله با پاتك‌های دشمن و نیز تثبیت و تامین سرپل اولیه، دو حركت عمده از سوی رزمندگان خودی انجام می‌شد: 1- دور زدن و محاصره شهر؛ 2- حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی.
بر همین اساس، دو لشكر پرتوان سپاه پاسداران عملیات خود را با هدف پاكسازی و الحاق خط اول آغاز كردند و قبل از روشن شدن آسمان، پس از درهم شكستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، یگان مأمور جهت تصرف شهر فاو، با حضور در مدخل ورودی شهر به محاصره آن پرداخت. در جنوب شهر نیز یكی دیگر از یگان‌ها با طی مسافت زیادی در عمق، خود را به خور عبدالله رساند و در نتیجه، این شهر از شمال و جنوب به محاصره درآمد.
در خصوص عملیات در منطقه امالرصاص (محور پشتیبانی)؛ نیروهای خودی كه تا صبح موفق شده بودند 80 درصد از جزیره امالرصاص و نیز هدف تعیین شده در جزیره بوارین را تصرف كنند، به دلیل فشارهای دشمن - كه تصور می‌كرد محور اصلی عملیات از این منطقه است - عقب‌نشینی كردند.
پس از محاصره شهر فاو و حضور پرقدرت نیروها در محور ساحلی و نیز دست‌یابی به خور عبدالله، پاكسازی منطقه رأس‌البیشه از باقی مانده نیروهای دشمن آغاز شد و در نتیجه، شهر و نیز نخلستان‌های شمال و جنوب آن به طور كامل پاكسازی شد. هم زمان با آن نیز چند یگان ضمن پیشروی تا دومین پایگاه موشكی، نیروهای موجود دشمن در این محور را منهدم كردند.
در نتیجه، تا پایان روز اول، رزمندگان خودی موفق شدند علاوه بر تصرف شهر فاو و پاكسازی كامل منطقه، در شمال شهر (محور ساحلی) حضور یابند و به این ترتیب اهداف مورد نظر در مراحل اول و دوم عملیات با موفقیت تامین شد.
با توجه به اهمیت محور ساحلی و حساسیت دشمن نسبت به آن، پس از گذشت 36 ساعت اولین پاتك عراق متوجه این سمت شد؛ لیكن موفقیتی در پی نداشت. همان گونه كه قبلاً ذكر شد، دشمن كه تصور می‌كرد محور اصلی عملیات از سمت امالرصاص - به دلیل نزدیكی آن به بصره - است، بیشتر توجه‌اش را به این منطقه معطوف كرده بود؛ اما سرانجام پس از سه روز متوجه اساسی بودن عملیات فاو شد و لشكر گارد ریاست جمهوری را وارد منطقه كرد.
پس از ورود این لشكر به منطقه، نیروهای خودی با اجرای آتش انبوه توپخانه و ادوات به این لشكر هجوم بردند. در این میان، دشمن به منظور پشتیبانی از لشكر گارد در ساعت 05:30 صبح روز 24/11/1364 به حمله شیمیایی مبادرت ورزید؛ اما بمب‌های شیمیایی در میان نیروهای این لشكر فرود آمد و موجب مصدومیت 70 درصد از آنان منجر شد.
در ادامه عملیات، قوای خودی در محور جاده استراتژیك، ام القصر و كارخانه نمك، بر حملات خود شدت بخشیده و توانستند ضمن تصرف نیمی از كارخانه نمك، روی جاده ام القصر نیز خطی به موازات این كارخانه تشكیل دهند. سپس، طی چند شب درگیری متوالی، رزمندگان خودی با درهم شكستن خطوط دشمن موفق شدند در شب هشتم خود را به سه‌راهی كارخانه نمك رسانده و با احداث چند رده خاك‌ریز بلند و آرایش مناسب ضدزره، در پشت آن مستقر شوند.
از روز هشتم به بعد با تشكیل خط مناسب پدافندی، دشمن كه خود را به طور كامل بازیافته بود، پاتكهایش را مجدداً آغاز كرد. ابتدا، از جاده فاو - البحار وارد عمل شد كه با مقاومت رزمندگان و از دست دادن نفرات و انهدام تجهیزات، عقب نشست. سپس، از جاده استراتژیك، تهاجم خود را روی سه راهی كارخانه نمك متمركز كرد؛ لیكن بر اثر اجرای آتش شدید خمپاره و توپخانه، با برجای گذاردن تعداد زیادی كشته و زخمی عقب‌نشینی كرد.
در روز یازدهم عملیات، به منظور تكمیل خط پدافندی و تثبیت آن، در سراسر محور ساحلی و میانی آب رها شد و به این ترتیب، دشمن از تلاش مجدد در محورهای یادشده ناامید گردید.
- آزادسازی 940 كیلومتر مربع، به این شرح زیر: زمین خودی در اروند : 30 كیلومتر مربع، ساحل خلیج فارس (خور عبدالله): 60 كیلومتر مربع، منطقه آبی آزاد شده در خلیج فارس : 600 كیلومتر مربع، خشكی تصرف شده : 25 كیلومتر مربع.
- تصرف شهر فاو و تأسیسات نفتی و بندری آن،
- تصرف دو پایگاه موشكی ساحل به دریا،
- انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس،
- تسلط بر اروند رود،
- تسلط بر خور عبدالله،
- تأمین شمال خلیج فارس و ایجاد امكان تردد كشتی‌ها به بندر امام خمینی(ره)،
- تهدید بندر ام‌القصر،
- هم‌مرزی با كویت،
- به اسارت درآوردن 2105 تن از نیروهای دشمن
- كشته و زخمی شدن حدود 15000 تن دیگر،
- - انهدام 39 فروند هواپیما، پنج فروند هلی كوپتر، 300 دستگاه تانك، 240 دستگاه نفربر، پنج دستگاه لودر و بلدوزر، 250 دستگاه انواع خودرو، 20 قبضه توپ صحرایی، 55 قبضه توپ ضدهوایی، دو فروند ناوچه موشك‌انداز
- به غنیمت گرفتن 50 دستگاه تانك، 45 دستگاه نفربر، 30 دستگاه لودر و بلدوزر، 180 دستگاه انواع خودرو،سه دستگاه رادار موشكی، 20 قبضه توپ صحرایی، 120 قبضه توپ ضدهوایی.
