عملیات كربلا - ۴
بر اساس راهبرد نظامی سپاه پاسداران كه به مسئولین كشور ارائه شد، برای نیل به پیروزی در جنگ می‌بایست در جبهه جنوب، جاده‌های شمالی و یا جنوبی بصره؛ و در جبهه شمالی، جاده‌های مواصلاتی كركوك به بغداد قطع و یا تهدید شوند و در نتیجه، صدور نفت عراق به خارج كاملاً قطع گردد و سپس حركت اصلی به سمت بغداد آغاز شود.
بر همین اساس، محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال 1365 مورد توجه قرار گرفت كه برای تحقق آن، به كارگیری حدود 500 گردان از سه محور ضرورت یافت؛ ولی به دلیل مشكلاتی همچون ضعف امكانات نظامی، تنها یك محور - به عنوان تنها راه باقی‌مانده جنگ در جبهه جنوب - انتخاب شد. به عبارت دیگر، پس از حذف دو محور احاطه‌ای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد.
تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفوان ـ بصره.
منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزش‌ها و ویژگی‌های مهم سیاسی و نظامی است و می‌توان آن‌را مهم‌ترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست. مركز این منطقه، نخلستان‌های اطراف اروندرود ـ حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره ـ است كه عرض آن 4 تا 5 كیلومتر و طول آن حدود 15 كیلومتر می‌باشد.
زمین منطقه عملیاتی دارای دو ویژگی مهم می‌باشد:
1- وجود نهرها و كانال‌های كشاورزی كه عمق مناسبی دارند و از آنها می‌توان برای پدافند استفاده كرد.
2- جناحین منطقه عملیاتی كه از شمال به آب‌گرفتگی شلمچه و كانال ماهی‌گیری و از جنوب به خور زبیر و زمین‌های باتلاقی اطراف آن منتهی می‌شود و دشمن در آن قدرت پاتك ندارد.
شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت.لشكر 11 پیاده از سپاه سوم و لشكر 15 پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند. در اینجا اسامی كلیه یگان‌هایی كه قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، آمده است:
- یگان‌های پیاده، شامل: تیپهای 19، 22، 104، 111، 802، 805، 107، 102، 702، 420، 421، 429، 45، 112، 47، 23، 238، 436، 802، 501، 402، 117 و 28؛
- یگان‌های زرهی، شامل: تیپهای 16، 30 و یك گردان مستقل؛
- یگان‌های مكانیزه، شامل: تیپهای 25 و 8؛
- گارد ریاست جمهوری، شامل: تیپهای 2 و 4 از لشكر 1 كماندویی و تیپهای 7 و 8 از لشكر 2 پیاده؛
- نیروی مخصوص، شامل: تیپهای 66 و 68؛
- نیروهای كماندو، شامل: تیپ 4 كماندویی ستاد كل و گردان كماندویی لشكر 26؛
- نیروهای جیش الشعبی، شامل: قاطع 58 المثنی.
هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مركزی خاتم الانبیاء(ص) سپاه پاسداران بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند كه عبارت بودند از:
قرارگاه نجف: لشكر 19 فجر، لشكر 5 نصر، لشكر 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع)، لشكر 155 ویژه شهدا، تیپ 21 امام رضا(ع)، تیپ 57 حضرت ابوالفضل(ع)، تیپ 12 حضرت قائم(ع)، و چهار گردان توپخانه.
قرارگاه قدس: لشكر 25 كربلا، لشكر 41 ثارالله(ع)، لشكر 10 سیدالشهدا(ع)، و چهار گردان توپخانه.
قرارگاه كربلا: لشكر 27 محمدرسول الله(ص)، لشكر 14 امام حسین(ع)، لشكر 8 نجف اشرف، لشكر 31عاشورا، تیپ مستقل44 قمر بنی‌هاشم(ع)، لشكر 32 انصارالحسین(ع)، و چهار گردان توپخانه.
قرارگاه نوح: لشكر 7 ولی‌عصر(عج)، تیپ 33 المهدی(عج)، تیپ 18 الغدیر، ناو تیپ امیرالمومنین(ع)، و چهار گردان و یك آتشبار توپخانه.
همچنین، دو تیپ توپخانه تحت امر قرارگاه مركزی بودند:
- تیپ 63 خاتم‌الانبیاء(ص) با چهار گردان و دو آتشبار
- تیپ 15 خرداد با چهار گردان و دو آتشبار
ضمناً، از 352 گردان مورد نیاز، حدود 250 گردان آماده شدند كه یگان‌های عمل كننده هریك بین 7 تا 24 گردان را سازماندهی كرده و در خود جای دادند.
چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو - به این دلیل كه به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته‌اند - برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب شدند. برهمین اساس، هریك از این چهار منطقه به عنوان خط حد یك قرارگاه عملیاتی تعیین شدند:
قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام‌الطویله. پیشروی در محور شلمچه.
قرارگاه قدس: انجام حركت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام‌الرصاص - بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
قرارگاه كربلا: مقابله با پاتك دشمن از مقابل جزیره ام‌الرصاص، تأمین كل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.
قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
همچنین، یگان‌های تحت امر این قرارگاه‌ها می‌بایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود - از شمال به تنومه و از جنوب به پشت كانال بصره - برسند.
عملیات می‌بایست در ساعت 22:30 مورخ 3/10/1365 آغاز شود. به همین دلیل غواص‌های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حركت كردند. در این میان، نیروهای دشمن كه كاملاً آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیك می‌كردند. در مجموع، عملیات از كنترل و هدایت فرماندهی خارج شده بود و قبل از هر دستوری یگان‌ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عكس‌العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می‌كردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت 22:45 اعلام شد و نیروهای عمل‌كننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام الرصاص، ام البابی و بلجانیه نفوذ كنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه كردند.
در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران كنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان‌ها) و همچنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملاً سازمان غواص‌ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری كه برخی از نیروهای یگان‌های مجاور پراكنده شده و اغلب نمی توانستند روی هدف عمل كنند.
یكی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام‌الرصاص و نوك بوارین بود كه به رغم تلاش بسیاری كه برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امكان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیك پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص - بوارین جلوگیری كرد. علاوه بر این، به دلیل حساسیتی كه دشمن نسبت به ام‌الرصاص داشت، در پدافند آن از 9 رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می‌برد، به طوری كه هرگاه از هر خط عقب رانده می‌شد، در خط بعدی كه نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می‌كرد.
در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امكان ادامه عملیات میسر نبود؛ لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.
- كشته و زخمی شدن حدود 8000 تن از نیروهای دشمن و به اسارت درآمدن 60 تن دیگر.
- انهدام حدود 70 دستگاه زرهی، مكانیزه و خودرو و نیز شمار زیادی سلاح سبك و نیمه سنگین.(9)
