عملیات كربلا ۵
سنگینی شرایط دشوار پس از عملیات كربلا 4 ضرورت انجام عملیات دیگری را ایجاب می‌كرد. عملیاتی كه پیروزی آن تضمین شده باشد و از جنبه نظامی و سیاسی نیز بسیار ارزشمند باشد تا آثار نامطلوب عدم الفتح كربلا 4 را جبران كند.
ارزش‌مندترین منطقه برای انجام چنین عملیاتی، شلمچه بود كه دشمن در آن مستحكم‌ترین مواضع و موانع را ایجاد كرده بود؛ به طوری كه عبور از آنها غیرممكن می‌نمود و با توجه به اصول نظامی شناخته شده و محاسبات كمّی، ضریب موفقیت بسیار ناچیز بود و بالطبع تضمین پیروزی برای فرماندهان عملیات غیرممكن بود؛ امّا ضرورت غیرقابل انكار ادامه جنگ در آن موقعیت و لزوم تسریع در تصمیم‌گیری پس از عملیات كربلا 4 سبب شد كه صرفاً برای انجام تكلیف و با امید به نصرت الهی، تمامی نیروهای خودی اعم از رزمنده و فرمانده برای عملیات بزرگ كربلا 5 آماده شوند.
منطقه شلمچه به دلیل اهمیت سیاسی و نظامی آن، به عنوان یكی از معابر وصولی شهر بصره، همواره جزء اهداف قوای نظامی جمهوری اسلامی ایران بود. در صورت تسلط بر این منطقه، جمهوری اسلامی می‌توانست برتری خود در جنگ را به اثبات برساند.
منطقه عملیاتی شلمچه در جنوب شرقی شهر مهم بصره قرار داشت و تقریباً نزدیك‌ترین محور وصولی به این شهر به شمار می‌رفت. این منطقه از شمال، به آبگرفتگی جنوب زید؛ از شرق، به دژ مرزی ایران و عراق؛ از جنوب، به رودخانه اروند و اروند صغیر و از غرب، به كانال زوجی و شهرهای تنومه و الحارثه محدود می‌شد.
این منطقه از تعداد زیادی نهر، كانال، خاك‌ریز، جاده و ... تشكیل می‌شد كه همه آنها در بخش شمالی اروند قرار داشتند. همچنین، آب گرفتگی‌های متعددی در این منطقه وجود داشت كه ارتش عراق به عنوان موانعی در مقابل هرگونه نفوذ قوای جمهوری اسلامی ایجاد كرده بود.
منطقه عملیاتی در حوزه پدافندی سپاه سوم عراق قرار داشت و سه لشكر 11 پیاده، 5 مكانیزه و 3 زرهی در این منطقه مستقر بودند. با شروع عملیات، تعداد دیگری از لشكرهای عراق به تدریج در منطقه عملیاتی حضور یافتند. این لشكرها عبارت بودند از:
الف- پیاده: لشكرهای 2، 4، 7، 8، 22، 32، 14، 15، 25، 18، 30، 29، 27، 28، 33، 20 و 35؛
ب- زرهی: لشكرهای 6، 10 و 12؛
ج- مكانیزه: لشكر 1،
د- گارد ریاست جمهوری: لشكرهای 1، 2، 3 و 6.
در اینجا، تمامی یگان‌هایی كه به منطقه كربلا 5 اعزام شدند، بر حسب تیپ آورده شده است:
الف- پیاده: تیپ‌های 36، 4، 5، 29، 18، 19، 38، 39، 23، 22، 28، 45، 47، 48، 14، 44، 71، 72، 74، 75، 76، 78، 79، 81، 82، 83، 84، 88، 90، 91، 93، 94، 95، 96، 101، 102، 103، 105، 106، 107، 109، 111، 112، 113، 114، 116، 117، 118، 119، 120، 238، 412، 413، 417، 418، 421، 422، 423، 426، 428، 429، 430، 431، 435، 436، 437، 438، 439، 442، 443، 501، 502، 506، 603، 604، 605، 701، 702، 703، 704، 707، 801 و 805؛
ب- زرهی: تیپ‌های 34، 6، 12، 26، 30، 16، 17، 42، 37، 50 و گردان تانك لشكر 11 پیاده؛
ج- مكانیزه: تیپ‌های 27، 8، 20، 15، 25، 24، 46؛
د- گارد ریاست جمهوری: تیپ‌های 4، 5، 6، 7، 8، 16و 17 پیاده، 2 و 10 زرهی، 1 مكانیزه، 3 نیروی مخصوص و 11 كماندو؛
هـ- نیروی مخصوص: تیپ‌های 65، 66 و 68؛
و- كماندو: تیپ‌های 1، 2 و 3 ستاد كل، هفت تیپ كماندویی از سپاه‌های هفت گانه و پنج گردان مستقل كماندو؛
ز- توپخانه: 46 گردان.
فرماندهی و هدایت عملیات بر عهده قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) بود كه بر اساس 200 گردان موجود،سازمان رزم عملیات را به شكل زیر طراحی كرد:
قرارگاه كربلا، شامل: لشكر 25 كربلا، لشكر 41 ثارالله(ع)، لشكر 19 فجر، لشكر 10 سیدالشهدا(ع)، لشكر 31 عاشورا، تیپ مستقل 33 المهدی(عج)، تیپ مستقل 18 الغدیر، تیپ مستقل 48 فتح.
قرارگاه نجف، شامل: لشكر 17 علی‌بن‌ابیطالب(ع)، لشكر 5 نصر، لشكر 105 قدس، لشكر 155 ویژه شهدا، لشكر 21 امام رضا(ع)، تیپ مستقل 57 حضرت ابوالفضل(ع)، تیپ مستقل 29 نبی‌اكرم(ص)، تیپ مستقل 12 قائم(عج).
قرارگاه قدس، شامل: لشكر 27 محمد رسول‌الله(ص)، لشكر 7 ولی‌عصر(عج)، لشكر 8 نجف اشرف، لشكر 14 امام حسین(ع)، لشكر 32 انصارالحسین(ع)، تیپ مستقل 44 قمر بنی‌هاشم(ع).
همچنین، گردان مستقل 38 زرهی ذوالفقار، تیپ 20 زرهی رمضان و تیپ توپخانه 15 خرداد تحت امر قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) بودند. در مجموع، 24 گردان توپخانه آماده آتش وجود داشت.
در جریان عملیات نیز قرارگاه عملیاتی نوح و تیپ‌های مستقل 110 خاتم‌الانبیاء(ص) و 22 بدر به سازمان رزم عملیات ملحق شدند.
در بحث‌های اولیه طراحی مانور عملیات، چنین تدبیر شد كه یك محور هجوم در شمال منطقه پنج ضلعی و یك محور نیز در جناح راست آن، با عبور از كانال پرورش ماهی، قرار داده شود. در این صورت، دشمن كه استحكامات منطقه را بیش‌تر برای پدافند از شرق احداث كرده بود، با هجوم قوای جمهوری اسلامی از شمال به جنوب مواجه می‌شد.
به دلیل محدودیت زمین و وابستگی منطقه پنج ضلعی با جناح راست منطقه عملیات، مقرر شد قرارگاه كربلا مأموریت شكستن خط و گرفتن "جای پا"ی اولیه را به عهده داشته باشد و دو قرارگاه قدس و نجف با عبور از این "جای پا" منطقه تصرف شده را توسعه دهند.
فرمان آغاز درگیری در ساعت 1:35 مورخ 19/10/1365 - با رمز یازهرا(س) - به یگان‌های خط‌شكن ابلاغ شد. نیروهای قرارگاه كربلا با درهم شكستن مواضع دشمن در محورهای كانال پرورش ماهی، منطقه پنج ضلعی و شلمچه درصدد برآمدند با یكدیگر الحاق كنند. قرارگاه نجف نیز كه در شب اول عملیات تنها با یك لشكر در جزیره بوارین - به منظور فریب دشمن - وارد عمل شده بود، توانست به طور موقت و محدود در خط اول ارتش عراق در این جزیره رخنه كند.
در ادامه عملیات، نیروهای خودی ضمن درهم شكستن دو پاتك عراق به سوی شلمچه پیش‌روی كرده و در ساعت 10 صبح به مجاورت كانال "هفت دهنه" رسیدند و با تصرف دو موضع هلالی شكل اول و دوم و موقعیت خود در منطقه پنج ضلعی و شلمچه را مستحكم كردند.
عملیات در شب دوم در حالی ادامه یافت كه دشمن با آگاهی از تلاش اصلی فرماندهی عملیات، یگان‌هایی را كه به فاو و سایر مناطق عملیاتی برده بود، به سرعت به منطقه شلمچه منتقل كرد. بخش اعظم تلاش دشمن به عقب راندن نیروها از غرب كانال و نیز جلوگیری از ایجاد الحاق در مثلث نوك كانال معطوف شده بود. به همین دلیل، در این شب كه قوای قرارگاه‌های قدس و نجف وارد عمل شده بودند، عواملی همچون آتش دشمن، نداشتن مواضع مناسب برای پدافند و ... موجب شد تا نیروهای خود فقط به انهدام نیروی دشمن و استحكام مواضع متصرفه در روز اول و نیز به‌هم زدن آرایش نیروهایی كه خود را برای پاتك آماده می‌كردند، بسنده كنند.
با روشن شدن هوا در روز دوم عملیات، پاتك‌های سنگین دشمن - بیش از 20 مورد - در غرب كانال پرورش ماهی شروع شد كه در هر پاتك، رزمندگان با تحمیل تلفات به یگان‌های دشمن، آنها را عقب می‌راندند.
در شب سوم، پد "بوبیان"، بخشی از جاده آسفالت در جنوب كانال پرورش ماهی، پل دوم و نیز مواضع هلالی شكل نوك كانال به تصرف نیروهای قرارگاه كربلا درآمد. نیروهای قرارگاه نجف نیز ضمن تصرف سومین موضع هلالی شكل، روی دژ مرزی پیش‌روی كردند. همچنین، قوای قرارگاه قدس حركت خود را در شرق نهر دوعیجی آغاز كرده و ضمن پاك‌سازی مواضع هلالی شكل سوم و چهارم، به جاده شلمچه دست یافتند و در نتیجه، یگان‌های دو قرارگاه قدس و نجف موفق شدند اهداف مرحله اول عملیات را تأمین كنند.
در ادامه، یگان‌های قرارگاه قدس به منظور تصرف خط دشمن در مجاورت نهر جاسم به پیش رفتند، لیكن به دلیل مقاومت نیروهای عراقی كه تا صبح روز بعد ادامه داشت، مجبور شدند تا خط نهر دو عیجی عقب‌نشینی كنند.
ساعت 9 صبح فشار هوایی و بمباران خطوط عملیاتی و عقبه‌های خودی همراه با به كارگیری سلاح‌های شیمیایی افزایش یافت و دشمن توانست نیروهای مستقر در محور كانال ماهی را عقب براند.
در شب چهارم نیز طرح عملیات شب قبل مجدداً تكرار شد و همه یگان‌ها - به جز یك یگان كه وارد بوارین شده بود - پس از انهدام نیرو و در نهایت با روشن شدن هوا به خطوط پدافندی روز قبل خود بازگشتند تا برای آغاز ماموریت بعدی آماده شوند.
در ابتدای روز چهارم، پاتك دشمن به جزیره بوارین آغاز شد كه با تلاش نیروهای قرارگاه نجف این پاتك ناكام ماند. در محور قرارگاه كربلا نیز برای حفظ مواضع جناح راست و تثبیت موقعیت در منطقه كانال پرورش ماهی، نیروهای خودی آب را رها كردند. به این ترتیب، پیش‌روی در این محور متوقف شد و عملیات با دو هدف اصلی "تصرف خط نهر جاسم" و "پاك‌سازی جزیره بوارین" ادامه یافت.
از ساعت 3 بامداد روز پنجم عملیات، دشمن پاتك خود را در غرب كانال ماهی همراه با شدیدترین و پرحجم‌ترین آتش توپخانه در طول جنگ آغاز كرد و نهایتاً پس از حدود 5/2 ساعت تنها توانست دو موضع هلالی شكل را بازپس گیرد.
با فرا رسیدن شب، یگان‌های قرارگاه نجف ماموریت دیگری را با هدف تصرف كامل بوارین و مقر دشمن آغاز كردند و موفق شدند فقط به هدف دوم (تصرف مقر دشمن) دست یابند.
در روزها و شب‌های بعد نیز، رزمندگان طی درگیری‌های متعدد توانستند علاوه بر استقرار در شرق نهر جاسم، قسمتی از غرب این نهر را به عنوان "سرپل" به دست آورند. متقابلاً، دشمن در حالی كه تلفات بسیاری را متحمل شده و زمین ارزشمند شرق نهر جاسم را از دست داده بود، با ادامه عملیات در غرب این نهر و پذیرش تلفات بیش‌تر، سرانجام برای جلوگیری از پیش‌روی قوای نظامی سپاه پاسداران، تعداد زیادی از یگان‌های خود را وارد منطقه كرد.
در این میان، با توجه به مشكلات، موانع و كمبودهای موجود به نظر می‌رسید تداوم عملیات در غرب نهر جاسم و دست‌یابی به كانال زوجی به آسانی نیست، بنابراین، در تاریخ 7/11/1365 مقرر شد مهلت دوهفته‌ای به یگان‌های عمل كننده - برای بازسازی و تجدید قوا - داده شود تا آمادگی لازم را برای ادامه عملیات بیابند.
در شامگاه مورخ 3/12/1365، مرحله تكمیلی عملیات آغاز شد و نیروها با پیش‌روی در محور نهرجاسم موفق شد چهارراه شلمچه را به تصرف خود درآوردند. متقابلاً، دشمن نیز با فرارسیدن صبح، علاوه بر انجام سه مورد پاتك - با استفاده از سلاح شیمیایی - خطوط خود در این محور را تقویت كرد.
در ادامه عملیات، نیروهای خودی موفق شدند تا روز 13/12/1365 ضمن پیش‌روی در غرب كانال ماهی و تصرف هلالی شكل شوم و نیز تسخیر یكی از مستحكم‌ترین قرارگاه‌های دشمن در منطقه، به انهدام نیروهای دشمن بپردازند.
عبور از موانع نفوذناپذیر دشمن در شرق بصره و حضور در حومه این شهر چنان اهمیت یافت كه در پی این عملیات:
- موقعیت سیاسی و نظامی عراق تضعیف شد و در نتیجه حملات گسترده این كشور به مراكز اقتصادی، صنعتی و مسكونی ایران بار دیگر آغاز شد.
- اوضاع جبهه‌های نبرد به سود قوای نظامی ایران تثبیت شد و سپاه پاسداران یكی از ارزنده‌ترین تجارب نظامی خود را كسب كرد.
- تلاش‌های بین‌المللی برای پایان دادن به جنگ افزایش یافته و به تصویب قطع نامه 598، كه در آن برای اولین بار تا حدودی نظریات جمهوری اسلامی ایران ملحوظ شده بود، در شورای امنیت سازمان ملل انجامید.
- حضور گسترده نظامی امریكا و متحدینش در خلیج فارس آغاز شد و یكی از هواپیماهای مسافربری ایران به وسیله ناوگان امریكا سرنگون شد.
- تعدادی از حجاج بی‌دفاع ایران به دست رژیم سعودی به شهادت رسیدند.
- آخرین آمار انهدام نیروی دشمن از شروع عملیات عملیات كربلا 5 تا پس از عملیات تكمیلی كربلا 5 به شرح زیر است:
- انهدام 55 تیپ زرهی، مكانیزه، نیروی مخصوص و پیاده به میزان 100 درصد و 67 تیپ به میزان 50 درصد.
- كشته‌شدن حدود30 هزارتن، مجروح‌شدن حدود70هزارتن و به اسارت درآمدن 2650 تن از نیروهای دشمن.
- انهدام 870 دستگاه تانك و نفربر، 1000 دستگاه خودرو، 180 قبضه توپ صحرایی، 120 قبضه توپ ضدهوایی، 400 قبضه خمپاره انداز و تفنگ 106 میلیمتری، 45 فروند هواپیما و هفت فروند هلی‌كوپتر.
- به غنیمت درآمدن، 230 دستگاه تانك و نفربر، 200 دستگاه خودرو، 20 قبضه توپ صحرایی، 100 قبضه توپ ضدهوایی، 250 قبضه خمپاره‌انداز و تفنگ 106 میلیمتری و 100 دستگاه مهندسی.
