عملیات كربلا ۱۰

مقدمه

عملیات‌های پی در پی ایران در جبهه جنوب، آنچنان حساسیت دشمن را برانگیخته بود كه وقوع یك پیروزی دیگر برای ایران را به عنوان شكستی سنگین برای خود تلقی می‌كرد. به همین دلیل با تسلیح زمین به انواع تجهیزات پیشرفته و ایجاد موانع انبوه و تمركز وسیع قوا، كوشید انجام هرگونه عملیات در این جبهه را غیرممكن سازد. به عبارت دیگر، جنگ را در جبهه جنوب به بن بست كشاند.

در مقابل، طراحان نظامی خودی با مشاهده وضعیت منطقه جنوب، توجه خود را به جبهه شمالی معطوف كردند. در این جبهه نه زمین مسلح بود و نه دشمن حضور جدی داشت. ضمن آن‌كه راه‌كارهای متعددی برای دست‌یابی به منافع مهم اقتصادی دشمن فراهم بود.

در این میان، مناطق آزاد شده در كردستان عراق و حضور نسبتاً گسترده اكراد معارض عراقی در این مناطق، سبب شد تا در مرحله اول گشایش جبهه جدید در غرب كشور، اتصال عقبه مناطق آزادشده به ایران و بازشدن عقبه نیروهای معارض مدنظر قرار گیرد.

اهداف عملیات

تصرف ارتفاعات مهم منطقه و در نتیجه اتصال عقبه مناطق آزادشده به ایران، هدف اصلی عملیات بود كه در چنین صورتی ضمن این كه اكراد معارض از پشتیبانی ایران برخوردار می‌شدند، زمینه همكاری بیشتر جهت پیش‌روی در شمال عراق فراهم می‌گردید.

موقعیت منطقه

منطقه عملیاتی در محور بانه - سردشت قرار داشت كه از شمال به رودخانه مرزی كلاس، از جنوب به رودخانه آوسیویل، از شرق به سوركوه و از غرب به ارتفاعات گرده‌رش، ویسی و ارتفاعات عمومی آسوس منتهی می‌شد.

این منطقه دارای عوارض حساس و ارتفاعات نسبتاً بلند و صعب العبور است كه نبود جاده، تردد در آنجا را بسیار دشوار می‌كرد. بلندترین ارتفاع منطقه به نام "گامو" می‌باشد كه بر تمامی عارضه‌ها و مناطق اطراف مشرف است. همچنین، علاوه بر روستاها و شهرك‌های متعددی كه در سطح منطقه وجود دارند، رودخانه‌های چومان، گلاس، زاب صغیر، قلعه چولان و آوسیویل در منطقه جریان دارند. به دلیل وجود درختان مرتفع در پایین ارتفاعات نیز وضعیت برای اختفاء نیروهای پیاده و حتی تحرك و جابه‌جایی آنها در روز كاملاً مناسب بود.

استعداد دشمن

در جریان بودن عملیات كربلا 8 در منطقه جنوب و نیز عدم انجام هرگونه عملیات منظم در جبهه شمالی - در گذشته - موجب شده بود دشمن در این جبهه سرمایه‌گذاری نكند. در این میان، اگرچه مسئولیت پدافند از منطقه عملیاتی كربلا-10 بر عهده سپاه یكم ارتش عراق بود، ولی تنها تعدادی از نیروهای جاش (اكراد مزدور) در این منطقه مستقر بودند و زمین منطقه نیز فاقد موانع و استحكامات بود. با شروع عملیات كربلا 10، تعدادی از یگان‌های دشمن وارد منطقه شدند. درمجموع، تمامی یگان‌هایی كه در منطقه حضور یافتند عبارت بودند از:

- گردان‌های مستقل 12، 60، 108 و 140 خفیفه (دفاع الوطنی)؛

- تیپ‌های 91، 97، 28، 71، 114، 502 و 704 پیاده؛

- ده گردان كماندویی (از سپاه‌های یكم، سوم، ششم و لشكرهای 14، 18، 41، 1، 29، 32 و 25)؛

- یك گردان مكانیزه و یك گردان تانك از لشكر 39 پیاده؛

- گردان 49 تانك؛

- تیپ 65 نیروی مخصوص.

سازمان رزم خودی

قرارگاه مقدم نیروی زمینی سپاه پاسداران فرماندهی و هدایت عملیات را با سازمان زیر بر عهده داشت:

قرارگاه حمزه سیدالشهدا (ع)، شامل: تیپ مستقل 110 خاتم‌الانبیاء (ص) با سه گردان و به همراه پنج گردان جندالله.

قرارگاه كردستان (بدر)، شامل: لشكر 155 ویژه شهدا با سه گردان، لشكر 9 بدر با پنج گردان، تیپ مستقل بیت‌المقدس با دو گردان.

قرارگاه نجف اشرف، شامل: لشكر 11 امیرالمومنین (ع) با چهار گردان، لشكر 14 امام حسین (ع) با سه گردان، لشكر 5 نصر گردان؟، لشكر 25 كربلا با چهار گردان، لشكر 33 المهدی با یك گردان، لشكر 41 ثارالله با یك گردان، لشكر 57 حضرت‌ ابوالفضل (ع) با چهار گردان، تیپ مستقل 35 امام حسین (ع) با سه گردان، تیپ مستقل 48 فتح با سه گردان، تیپ مستقل قائم لرستان با دو گردان.

قرارگاه رمضان، شامل: تیپ مستقل 66 هوابرد، تیپ مستقل 55 ویژه پاسداران، تیپ مستقل 75 ظفر، اتحادیه میهنی كردستان عراق (با4000 نیرو).

لشكر 8 نجف اشرف و تیپ مسلم ابن عقیل نیز به عنوان احتیاط، تحت امر قرارگاه مقدم بودند. همچنین، استعداد توپخانه حدود شش گردان بود.

طرح عملیات

عملیات می‌بایست طی سه مرحله به شرح زیر انجام می‌شد:

مرحله اول، می‌بایست نیروهای قرارگاه نجف به ارتفاعات گلان و اسپیدار و پاسگاه پلیس و نیز ارتفاعات شاشو و گامو تك كنند و در ادامه ارتفاعات قشن را تصرف نمایند. قرارگاه حمزه نیز در ارتفاعات كانی بدار، چنگاوی و تپه منافقین در جناح راست منطقه وارد عمل شود. همچنین، قرارگاه كردستان در جناح چپ منطقه یعنی ارتفاع سمت راست یال ارتباطی، كوخ نم نم و كله گاوی عمل كند.

مرحله دوم، قوای قرارگاه نجف می‌بایست روی ارتفاعات قمیش، شاخ آمدین و الاغو عمل كنند.

مرحله سوم، چنین پیش‌بینی می‌شد كه قرارگاه‌های نجف و رمضان - كه مأموریت انهدام عقبه دو قرارگاه دشمن در محور عمومی ماووت و چوارتا را به عهده داشتند - پس از اجرای عملیات در مرحله دوم الحاق كنند. با توجه به این كه اجرای مراحل دوم و سوم مشروط به وضعیت عملیات در منطقه جنوب (كربلا 8) بود و یگان‌های اجرا كننده عملیات نیز می‌بایست از جنوب به غرب اعزام شوند، لذا تصمیم نهایی پس از مشخص شدن نتیجه مرحله اول عملیات در منطقه غرب و همچنین نتیجه عملیات در منطقه جنوب اتخاذ می‌شد.

شرح عملیات

از روز 23/1/1366، هر یك از یگان‌های عملیاتی به تناسب فاصله‌ای كه تا اهداف تعیین شده داشتند، حركت خود را آغاز كردند. قرار بود عملیات در ساعت 2 بامداد 25/1/66 و با رمز "یا صاحب الزمان، ادركنی" آغاز شود، ولی در ساعت 1:45 اعلام شد كه نیروهای قرارگاه نجف در محور "گامو" و "گلان" با دشمن درگیر شدند. این نیروها توانستند با عقب زدن دشمن از محور پاسگاه پلیس، در ارتفاعات گلان 1 و 2، گامو، اسپیدره، شاشو و ابتدای قشن مستقر شوند. نیروهای قرارگاه كردستان نیز موفق شدند ارتفاعات مورد نظر در محور "بسن" را تصرف كنند. در این میان، قرارگاه حمزه به علت عدم آمادگی و حضور نیروهایش جهت شروع عملیات و نیز وجود برف سنگین در مسیر نتوانست وارد عمل شود. نیروهای قرارگاه رمضان نیز توانستند روی ارتفاعات گوجار و الاغلو مستقر شوند.

نخستین پاتك دشمن در ساعت 5:30 انجام شد كه به شكست انجامید. حدود ساعت 9 صبح نیز در حالی كه دشمن آماده می‌شد تا از محور "هزاركانیان" پاتك كند، هواپیمای پی سی 7 دشمن بر فراز گامو به پرواز درآمده و نیروهای خودی را از این ارتفاع عقب راند.

حدود ساعت 12، پاتك سنگین دشمن به طرف گلان آغاز شد كه نیروهای خودی به علت عدم وجود مهمات كافی، مجبور شدند از گلان 2 عقب‌نشینی كنند.

درگیری بین دو طرف در بعدازظهر روز اول ادامه داشت تا این كه در ساعت 1 بامداد روز دوم، نیروهای قرارگاه حمزه در محور گناو وارد عمل شده و موفق شدند تپه منافقین، پاسگاه گناو و كانی بدار را به تصرف درآوردند. متقابلاً، در ساعت 2 نیروهای دشمن به سمت اسپیدره و گلان 1 پاتك كرده و گلان1 را بازپس گرفتند. به این ترتیب، روز دوم عملیات در حالی پایان یافت كه فشار دشمن از دو محور ماووت و گناو با مقاومت طرف مقابل همراه بود.

رزمندگان در ساعت 1:30 بامداد روز سوم (27/1/66) تصرف ژاژیله و گامو وارد عمل شدند؛ ولی تنها توانستند ژاژیله را تصرف كنند.

نیروهای قرارگاه كردستان نیز از دو محور كله گاوی و ارتفاع بسن وارد عمل شده و به اهداف مورد نظر در این دو محور دست یافتند؛ ولی دشمن با فشار زمینی و هوایی خود توانست تا ظهر روز سوم هر دو ارتفاع را بازپس گیرد. همچنین، در این روز دشمن با اجرای پاتك در محور گناو موفق شد به تپه‌های چنگاوی دست یابد. بنابراین، به نیروهای مستقر در پاسگاه گناو دستور عقب‌نشینی داده شد. به این ترتیب، در محور گناو فقط ارتفاع كانی بدار و تپه منافقین در دست قوای خودی باقی ماند. علاوه بر این، در محور ماووت نیز رزمندگان مستقر در ارتفاع ژاژیله به علت عدم ارسال امكانات پشتیبانی، از این ارتفاع عقب نشستند.

در ساعت 3:30 بامداد روز چهارم، قوای خودی به منظور تصرف مجدد گلان 1 و 2 و نیز ژاژیله وارد عمل شده و تا روشنایی صبح فقط توانستند گلان 1 را تصرف كنند. افزون بر این، پاسگاه گناو نیز كه خالی از نیروی دشمن بود، به تصرف درآمد.

در حالی كه عملیات شب پنجم نیز - كه با هدف تصرف گلان 2 و ژاژیله انجام شد - به نتیجه مطلوب منتهی نگردید، از ساعت 2 بامداد دشمن با اجرای پاتكی سنگین توانست ارتفاع كانی بدار را بازپس گیرد. به همین دلیل، به رزمندگان مستقر در پاسگاه گناو دستور عقب‌نشینی داده شد.

در روزها و شب‌های بعد نیز درگیری بین دو طرف ادامه داشت تا این كه در شب دهم عملیات، دشمن با نفوذ بین گلان 1 و 2 توانست تا 8 صبح گلان 2 و نیز قسمتی از یال گلان 1 را بازپس گیرد.

در نخستین ساعات روز یازدهم (4/2/66)، نیروهای خودی مجدداً در محور گلان 1 و 2 و نیز پاسگاه پلیس وارد عمل شده و پیش‌روی كردند، ولی تا ساعاتی پس از روشنایی آسمان، دشمن همچنان 400 متر از قله اصلی گلان 2 را در دست داشت.

در ساعت 21 همین روز درگیری در گلان 2 مجدداً آغاز شد و سرانجام در ساعت 6:45 بامداد این ارتفاع به صورت كامل به تصرف درآمد. متقابلاً، دشمن با پاتك به تپه منافقین توانست این تپه را بازپس گیرد.

به این ترتیب، بنا به دلایلی همچون؛ عدم وجود جاده جهت ترابری نیرو و انتقال امكانات پشتیبانی به خط مقدم، هوشیاری دشمن نسبت به سمت تك، سرعت و شتاب اولیه و عدم آمادگی لازم، گستردگی طرح و عدم تناسب آن با توان و نیز عدم هماهنگی بین عملیات منظم و نامنظم، عملیات متوقف شد.

نتایج عملیات

با عملیات كربلا 10 علاوه بر تأمین بخشی از هدف‌های از پیش تعیین شده، زمینه انجام عملیات بعدی برای تصرف شهرك ماووت و پیش‌روی به سوی ارتفاعات مشرف بر شهر سلیمانیه عراق فراهم شد. همچنین، تردد نیروهای قرارگاه رمضان به داخل خاك عراق به میزان قابل ملاحظه‌ای ممكن گردید.

در این عملیات علاوه بر بخشی از مناطق مرزی ایران، بیش از 250 كیلومتر مربع از خاك عراق به تصرف درآمد كه از آن جمله می‌توان از ارتفاعات گلو، بالوسه، اسپیدره، گلان، نیمی از ارتفاع قشن، یال كله گاوی و كوخ نم نم نام برد.