عملیات والفجر ۱۰
منطقه حلبچه و خرمال، اگرچه از گذشته مورد توجه طراحان نظامی سپاه پاسداران بود و هر از چندگاهی در مقاطع مختلف جنگ مورد بررسی آنان واقع می‌شد، ولی با توجه به تمركز تلاش اصلی نیروهای خودی در جبهه جنوب، انجام عملیات در این منطقه هیچ گاه به طور جدی مطرح نمی‌شد.
در پی اصلی شدن جنگ در جبهه شمالی - كه در اثر پیدایش مشكلات و معضلات بسیار بر سر راه انجام عملیات در جبهه جنوبی ایجاد شد - و نیز توقف عملیات در منطقه بیت‌المقدس 2، توجه بیش‌تری به منطقه حلبچه مبذول گردید.
طراحی عملیات والفجر-10 در حالی انجام شد كه دشمن اگرچه منطقه عملیاتی بیت‌المقدس2 را - به دلیل احتمال هجوم قوای ایران - مسدود كرده بود، ولی گمان می‌برد تهاجم اصلی در جبهه جنوب خواهد بود. به این ترتیب عملیات بزرگ سال 66 در منطقه عمومی حلبچه طراحی و اجرا شد.
در این عملیات، علاوه بر اهداف سیاسی، سه هدف عمده نظامی مورد نظر بود:
- آزادسازی شهرهای حلبچه، خرمال، دوجیله، بیاره و طویله.
- فراهم‌سازی مقدمات تصرف سد دربندیخان.
- انسداد عقبه اصلی دشمن در استان سلیمانیه.
موقعیت منطقه
منطقه عمومی حلبچه را - به جز در غرب و شمال كه دریاچه سد دربندیخان در آن واقع است - ارتفاعات بلند و صعب العبوری محصور كرده‌اند كه هریك از این ارتفاعات از اهمیت زیادی برخوردار هستند؛ به طوری كه بالامبو و شاخ آن بر دریاچه دربندیخان و دشت و ارتفاعات تمورژنان مسلط است. شاخ تمورژنان نیز بر شاخ شمیران، سد دربندیخان، تونل جاده سلیمانیه - بغداد تسلط دارد.
علاوه بر این ارتفاعات، می‌توان از ارتفاعات و ناهمواری‌های دیگری نیز در منطقه نام برد كه مهم‌ترین آنها عبارتند از: ارتفاعات پرونیه، توانیر، پنج قله، شینه روی، تپه چناره، سه تپه، خورنوازان، تپه هانی قول، تپه سزام و شاخ دارزین.
همچنین شیارهای موجود در منطقه نقش موثری در اختفاء نیروهای خودی داشتند و گاهی به عنوان معابر وصولی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از جمله این شیارها می‌توان از دره گلان، شیار زلم، شیار سورمر، شیار سازان، دره خورنوازان، شیار بالای روستای خوی و شیار وشكنام نام برد.
مهم‌ترین تأسیسات اقتصادی منطقه، سد دربندیخان بود كه علاوه بر پرورش ماهی و كشاورزی، در تأمین برق بخش وسیعی از عراق نقش مهمی داشت. پادگان حلبچه، پادگان لشكر 27 در كانی مانگا، مقر فرماندهی نیروهای دفاع الوطنی سپاه یكم در منطقه روداژه و پایگاه‌های موشكی سام 2 و سام 7 نیز از جمله تأسیسات نظامی در این منطقه بودند.
شهرهای مهم عراق در این منطقه نیز به ترتیب وسعت و اهمیت عبارتند از: حلبچه، خرمال و دوجیله.
منطقه عملیاتی، تحت مسئولیت سپاه یكم عراق قرار داشت. پدافند این منطقه قبلاً بر عهده نیروهای جاش (مزدوران كرد عراقی) بود و آنها علاوه بر حفظ خطوط پدافندی، مأموریت مقابله با اكراد معارض را نیز بر عهده داشتند. با شروع فعالیت‌های نیروهای خودی همچون آماده‌سازی زمین، تردد خودروها و ... در این منطقه، دشمن نیز به اقداماتی از قبیل جایگزینی نیروهای نظامی با جاش‌ها، تقویت منطقه با تیپ‌های جدید و ... مبادرت ورزید. در مجموع، یگان‌هایی كه از قبل و نیز در جریان عملیات در منطقه حضور یافتند، عبارت بودند از:
- تیپ‌های 96، 606، 39، 14، 402، 602، 506، 422، 420، 72، 13، 707، 702، 95 و 433 پیاده؛
- تیپ‌های 80، 17 و 50 زرهی؛
- تیپ‌های 24، 27 و 46 مكانیزه؛
- تیپ‌های 65، 66 و 68 نیروی مخصوص؛
- تیپ‌های 1 كماندویی سپاه چهارم، 2 كماندویی سپاه سوم و 2 كماندویی سپاه یكم.
سازمانرزم عملیات با فرماندهی قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) به شكل زیر تنظیم شد:
قرارگاه قدس:
لشكر 7 ولی‌عصر(عج) با شش گردان؛
لشكر 33 المهدی(عج) با شش گردان؛
لشكر 25 كربلا با 10 گردان؛
لشكر 19 فجر با شش گردان؛
لشكر 17 علی‌ابن‌ابیطالب(ع) با شش گردان؛
لشكر 41 ثارالله با هفت گردان؛
تیپ مستقل 39 بیت‌المقدس با چهار گردان.
قرارگاه ثامن‌الائمه(ع) یا كاظمین:
لشكر 9 بدر با هشت گردان؛
لشكر 55 ویژه شهدا با شش گردان؛
تیپ مستقل 36 انصارالمهدی با چهار گردان؛
تیپ مستقل 75 ظفر با دو گردان؛
تیپ مستقل 29 نبی‌اكرم(ص) با شش گردان؛
سپاه چهارم باختران با شش گردان.
قرارگاه فتح:
لشكر 8 نجف اشرف با پنج گردان؛
لشكر 14 امام‌حسین(ع) با پنج گردان؛
لشكر 11 امیرالمومنین با چهار گردان؛
تیپ مستقل 82 صاحب‌الامر با سه گردان؛
تیپ مستقل 91 بقیه‌الله(عج) با سه گردان؛
تیپ مستقل 44 قمر‌بنی‌هاشم با سه گردان؛
تیپ مستقل 100 انصارالرسول با سه گردان.
به علت وجود ارتفاعات سركوب سورن در شرق منطقه عملیاتی و دریاچه دربندیخان در غرب آن، در حد فاصل انتهای شمال شرقی دریاچه تا ارتفاعات سورن منطقه‌ای و یا به عبارت دیگر تنگه‌ای به عرض 10 كیلومتر ایجاد شده است كه در مباحث طرح مانور، تضمین موفقیت عملیات را در گرو انسداد این تنگه با الحاق از دو محور می‌دانستند. این عمل می‌بایست در محور شمال از "مله خور" به طرف "خرمال" و در محور جنوبی از غرب "بالامبو" در امتداد "تمورژنان" با تصرف سرپل احتمالی در كمر دریاچه و سرانجام الحاق دو بازو در تنگه و محاصره دشمن انجام می‌شد.
به منظور تحقق این طرح مانور، قرارگاه قدس در محور شمالی مأمور بستن تنگه و تصرف پل گردكو (عقبه اصلی دشمن به كل منطقه) شد. قرارگاه فتح در محور جنوبی می‌بایست ضمن تصرف بالامبو و تمورژنان با تأمین سرپل در كمردریاچه، برای مقابله با حركت احتمالی دشمن، با احداث پل از آمادگی لازم برخوردار باشد. قرارگاه ثامن‌الائمه(ع) نیز در محور میانی مأمور شد تا در منطقه گوزیل - دشت سازان به طرف حلبچه پیش‌روی كند و در مرحله دوم جاده بیاره - طویله - نوسود را تصرف و آزاد نماید. همچنین، قرارگاه رمضان مأموریت یافت علاوه بر فعالیت‌های شناسایی، با مشاركت تیپ 75 ظفر و اكراد معارض ضمن تصرف شهر، توپخانه دشمن را منهدم سازد.
عملیات در ساعت 2 بامداد 24/12/1366 با رمز مبارك "یا محمد ابن عبدالله(ص)" آغاز شد.
مرحله اول: سرعت عمل یگان‌ها به گونه‌ای بود كه اغلب آنها توانستند تمامی اهداف خود در مرحله اول را به تصرف درآورند. به غیر از واكنش دشمن در شاخ سورمر و شاخ شمیران تحرك دیگری از نیروهای عراقی مشاهده نشد و تعدادی زیادی از آنها كه در خواب بودند، كشته و یا اسیر شدند.
در محور قرارگاه قدس، پس از تصرف "مله خور" و ارتفاعات چناره، خرنوازان، هانی قول و تپه حمید به علت عدم اتصال جاده، عملیات متوقف شد. در محور قرارگاه فتح، اگرچه بالامبو و تنگه به تصرف درآمد، ولی به دلیل توقف قرارگاه قدس و نیز واكنش دشمن در جناح چپ عملیات، نیروها روی شاخ سورمر و شاخ‌شمیران متوقف شدند. در محور قرارگاه ثامن الائمه(ع)، نیروهای عمل كننده ارتفاع "مگر" از سلسله ارتفاعات بالامبو و نیمی از شیندروی را تصرف كردند و به رغم روشن شدن آسمان، برای الحاق روی یال ارتباطی شامل دشت سازان و سپس نیمی دیگر از ارتفاعات شیندروی، به پیش‌روی خود ادامه دادند. قرارگاه رمضان نیز در این مرحله تنها توانست پمپ بنزین شهر حلبچه را به آتش بكشد.
در حالی كه نیروهای خودی از روحیه خوبی برخوردار بودند و تلفات آنان نیز بسیار اندك بود، از هم گسیختگی قوای دشمن و عدم حضور جدی آنها در منطقه موجب شد تا بر آغاز سریع‌تر مرحله دوم عملیات تأكید شود. دشمن بنابر تصوری كه در مورد عملیات داشت، ستون‌های متعدد و طویلی را با عبور از پل‌های ملاویسی و زلم به طرف دوجیله و سپس حلبچه روانه كرد.
مرحله دوم عملیات از ساعت 22 روز 25/12/66 آغاز شد. قرارگاه قدس با تصرف پل گردكو، تنگه خرمال را مسدود كرد. در پی آن به قرارگاه فتح ابلاغ شد كه به پیش‌روی خود ادامه دهد تا با قرارگاه قدس الحاق كند. قرارگاه ثامن الائمه(ع) نیز از روی ارتفاعات شیندروی به سمت دشت سرازیر شد. به این ترتیب، در صبح روز سوم عملیات نیروهای دشمن كه در پی تصرف پل زلم و انسداد تنگه در محاصره قرار گرفته بودند، در صدد عقب‌نشینی بر آمدند، ولی به دلیل بسته بودن عقبه‌شان، ستون‌های متعدد دشمن همچنان سرگردان بوده و هرازگاهی به یك سمت فرار می‌كردند. قرارگاه فتح با مشاهده وضعیت دشمن، مرحله سوم عملیات خود را با وجود روشن شدن هوا در همان سومین روز آغاز كرد و پادگان "زمقی" را تصرف نمود. در حوالی ظهر نیز قوای این قرارگاه به ابتدای شهر دوجیله رسیدند. در این زمان، تجمع اصلی نیروهای دشمن در حدفاصل سه‌كیلومتری جنوب پل زلم تا شهر دوجیله بود. فرماندهی دشمن ابتدا تلاش خود را روی این پل متمركز كرد تا بلكه به این وسیله حلقه محاصره با بشكافد. اما با مقاومت نیروهای خودی و اجرای آتش مناسب، پس از تحمل تلفات از تصرف پل زلم منصرف شد.
در این میان، قرارگاه ثامن الائمه(ع) توانست پس از درگیری اندك با گروه‌های ضدانقلاب در اطراف شهر نوسود، جاده مهم نوسود - بیاره را آزاد كند. به این ترتیب، اغلب ترددهای خودی به این محور منتقل شد و عملاً از ضرورت احداث سایر جاده‌هایی كه از قبل مورد تأكید قرار گرفته بود، كاسته شد.
مرحله سوم عملیات از شروع تاریكی روز 26/12/66 در محور قرارگاه قدس به منظور پیش‌روی در شمال رودخانه زلم و الحاق با قرارگاه فتح در دوجیله آغاز شد. نیروها با پیش‌روی در شمال این رودخانه در موقعیتی جدید كه شامل سه تپان، جاده ارتباطی و تپه‌های كوچك مشرف بر پل ملاویسی می‌شد، با احداث خاك‌ریز استقرار یافتند. در محور جنوب پل گردگو، به رغم تجمع انبوه دشمن، پیش‌روی نیروها همراه با نبرد شدید ادامه یافت و سرانجام نیروها در ساعت 5 بامداد از سمت شمال به ابتدای شهر دوجیله رسیدند و در نتیجه قرارگاه‌های قدس و فتح با هم الحاق كردند. با انسداد تنگه، با آن كه تعدادی از نیروهای دشمن موفق شده بودند از سمت سد دربندیخان فرار كنند، لیكن مابقی نیروها كه در منطقه حضور داشتند، كشته و یا اسیر شدند. در وضعیت جدید، تثبیت خط پدافندی مناسب در تنگه و نیز تصرف شاخ سورمر و شاخ شمیران كه طی عملیات به دلیل هوشیاری دشمن ناموفق مانده بود، در دستور كار قرار گرفت.
مرحله چهارم عملیات در تاریخ 28/12/66 و به منظور تحكیم خطوط پدافندی در تنگه به اجرا درآمد و نیروهای عمل كننده ضمن تصرف یال و تپه ریشن، در محور جاده "سه تپان" نیز به طور محدود پیش‌روی كردند و سرانجام در امتداد رودخانه ملاویسی و تپه و یال ریشن خط پدافندی مناسبی تشكیل دادند.
- آزادسازی منطقه‌ای به وسعت حدود 1200 كیلومتر مربع شامل شهرهای حلبچه، خرمال، بیاره، طویله عراق و همچنین نوسود ایران.
- كاهش خط پدافندی خودی.
- گشودن جبهه‌ای جدید برای دشمن و انتقال توان عمده‌ای از ارتش عراق به جبهه شمالی.
- به اسارت درآودن 5440 تن از نیروهای دشمن.
- انهدام 270 دستگاه تانك و نفربر، 60 قبضه توپ صحرایی، 20 قبضه توپ ضدهوایی، 40 قبضه خمپاره‌انداز، 13 دستگاه مهندسی، 230 دستگاه خودرو و 750 قبضه اسلحه انفرادی و آرپی‌جی هفت.
- به غنیمت درآوردن 90 دستگاه تانك و نفربر، 100 قبضه توپ صحرایی، 20 قبضه توپ ضدهوایی، 20 قبضه خمپاره انداز، 15 دستگاه مهندسی، 800 دستگاه خودرو و 6110 قبضه اسلحه انفرادی و آرپی‌جی هفت.
