خرمشهر
خرمشهر شهری است مرزی در جنوب غربی استان خوزستان که در محل تلاقی رودخانه‌های کارون و اروند واقع شده است و از شامل به اهواز، از شرق به بندر ماهشهر، از جنوب به آبادان و از غرب به مرز ایران و عراق محدود می‌شود. رودخانه کارون با گذر از داخل شهر خرمشهر (به صورت رشق به غرب) در جنوب خرمشهر به اروندرود می‌پیوندد که به این نقطه «سه‌راه تلاقی» گفته می‌شود.
در زمان محمدشاه قاجار در محل کنونی خرمشهر، بندری بنا شد که محمره نام گرفت. محمره که از ادغام دو کلمه عربی ماء (آب) و حمره (رسخ) به وجود آمده به معنای آب رسخ است چرا که قسمت عظیمی از سواحل شهر، در بیشتر روزهای سال به علّت جزر و مدّ دریا و رسوبات رسی به رنگ قرمز می‌گرایید. در سال1314ش، فرهنگستان ایران با نگاه به موقعیت طبیعی و سرسبزی منطقه، نام خرمشهر را پیشنهاد کرد و در سال 1316ش به دستور رضاخان محمره به خرمشهر تغییر نام داد.
در دو قرن گذشته، این شهر همواره شاهد تهدیدهای بیگانگان و وسیله‌ای برای دستیابی به مطامع آنها بوده است. در سال 1216ش هنگامی که هرات به سبب خودداری حاکم آن از پرداخت مالیات، توسط سپاهیان محمد شاه قاجار محاصره شده بود، نیروهای عثمانی به تحریک انگلستان و به بهانه سرکوب عشایر «بنی لام» که در شرق اروندرود ساکن بودند، خرمشهر را اشغال کردند که بهای آزادی آن، رفع محاصره هرات از سوی ایران بود. در سال 1226ش، بر اساس معاهده دوم ارزروم، حاکمیت ایران بر خرمشهر، آبادان و سواحل شرقی اروندرود تثبیت شد که بهای آن چشم پوشی ایران از حاکمیت بر سلمانیه بود.
با بازپس‌گیری هرات توسط ناصرالدین شاه درسال 1235ش نیروهای انگلیسی خرمشهر را اشغال کردند و درپی آن بر اساس معاهده1857م (1236ش) پاریس که بین ایران وانگلستان منعقد شد، به بهای آزادی خرمشهر، هرات از خاک ایران جدا شد. در جریان جنگ جهانی دوم، گرایش رضاخان به آلمان‌ها از یک سو و نگاه متفقین به موقعیت جغرافیایی ویژه ایران برای پشتیبانی از جبهه روسیه از سوی دیگر، زمینه ساز اشغال خرمشهر در شهریور1320ش شد که پس از پایان جنگ، براساس توافق قدرت‌های بزرگ، اشغالگران خرمشهر را تخلیه كردند.
با آغاز جنگ ایران و عراق خرمشهر به دلیل نزدیکی به مرز، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی قرار گرفت. دشمن در نظر داشت خوزستان و خرمشهر را چند روزه اشغال کند اما مدافعان شهر به مدت 34 روز در مقابل ارتش عراق مقاومت کردند و همین امر خرمشهر را به عنوان نماد و سمبل مقاومت به همگان شناساند. در تاریخ ۴ آبان ۹۵۳۱ آخرین مدافعان شهر نیز به جهت فشار مضاعف دشمن و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب‌نشینی از خرمشهر شدند.
دشمن پس از ناكامی در اشغال خوزستان، تجهیزات و امكانات دفاعی فراوانی را در خرمشهر و حومه آن مستقر و اطراف شهر را مین گذاری کرد و خرمشهر را به عنوان مناد پیروزی خود در جنگ مطرح نمود. اما با همت جوانان ایرانی، خرمشهر پس از ۸۷۵ روز (حدود19ماه) اشغال توسط ارتش بعثی عراق، در تاریخ ۳خرداد 1361 با حمله نیروهای سپاه پاسداران، ارتش و نیروی مردمی بسیج در عملیات «بیت‌المقدس» آزاد شد.
در روزهای پایانی جنگ و پس از پذیرش قطعنامه598 از سوی ایران، ارتش عراق كه هیچ‌گاه دست از خوی تجاوزكارانه خود برنداشته بود، با انبوهی از لشكرهای خود در 1367/4/31 با تهاجمی دیگر خود را به جاده اهواز- خرمشهر رساند و 30 كیلومتر این جاده را اشغال كرد. در حالی كه خرمشهر در خطر محاصره و اشغال دوباره قرارگرفته بود، با پیام هشدار دهندۀ امام خمینی(ره) و با حضور سپاه و انبوه نیروهای مردمی در این منطقه، طی سه روز درگیری و مقاومت، دشمن دوباره به عقب رانده شد.
این مطلب برگرفته از کتاب اطلس جغرافیای حماسی 1 با عنوان «خوزستان در جنگ» است.
