کارون
رودخانه کارون به طول ۸۵۰ کیلومتر، طولانی‌ترین رودخانه ایران است و یكی از عوارض و موانع طبیعی بسیار مهم و استراتژیك خوزستان به شمار می‌آید. سرچشمه شاخه‌های اصلی کارون(ارمند و بازفت) و چشمه دیمه، زردکوه بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری است ولی شاخه‌های فرعی آن از کوه‌های مختلف سرچشمه می‌گیرد؛ مانند خرسان از دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد و دز از ارتفاعات لرستان. این رود، پس از عبور از مناطق کوهستانی و پر پیچ و خم، در منطقه‌ای به نام گتوند وارد دشت خوزستان می شود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود که در جنوب شوشتر به یکدیگر متصل می‌شوند. مهم‌ترین شاخه فرعی کارون، رود دز است که در شمال اهواز به کارون ملحق می‌شود.
رود کارون در مرز ایران و عراق، به اروندرود پیوسته و روانه خلیج‌فارس می‌شود. پیچ وخم‌های موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگه‌ای بی‌نظیر تبدیل کرده‌است. سدهای مختلفی بر روی این رودخانه ساخته شده است که مهم‌ترین آن‌ها، سدهای کارون۱، کارون۳، کارون۴، مسجد سلیمان و در پایین‌تر، سدهای گتوند‌علیا و سد تنظیمی گتوند است. روزانه بیست هزارمتر مکعب آب رودخانه کرخه از کانالی معروف به کانال شهید چمران به رودخانه کارون منتقل می‌شود. کارون اکنون مانند سابق پرآب نیست و قابلیت کشتیرانی ندارد. کارون از خرمشهر تا اهواز ۱۸۰کیلومتت طول دارد و به کارون سفلی موسوم است.
این رود در گذشته از ۴کیلومتری شمال اروندرود مستقیم به خلیج‌فارس می‌ریخت اما با حفر کانال عضدی در خرمشهر و در زمان عضد‌الدوله دیلمی (۳۷۲ـ ۳۲۴ ق) این رود به دو شعبه تقسیم شد. یک شعبه به نام بهمن‌شیردر شمال آبادان که به موازات اروندرود به خلیج‌فارس می‌پیوندد و شعبه دیگر به همان نام کارون که به کانال عضدی نیز معروف حاشیه كارون است و از جنوب خرمشهر به اروندرود می‌ریزد. این رودخانه دارای عرضی متغیر است به گونه‌ای كه در پاره‌ای نقاط فاصله دو ساحل كارون حدود ۱۵۰متر است؛ حال آنكه در دیگر مناطق، این فاصله بین ۲۰۰ تا ۲۵۰متر می‌باشد.
ارتش عراق با آغاز جنگ به علت ناتوانی در عبور از اروندرود و نیز دشواری عبور از سد مدافعان خرمشهر، عملیات اشغال آبادان را با عبور از رودخانه کارون در منطقه مارد و سپس پیشروی به سوی بهمن‌شیر طراحی نمود. بر این اساس تیپ۶ لشکر۳ زرهی ارتش عراق در تاریخ ۱۳۵۹/۷/۱۹ با ایجاد پل شناور در منطقه مارد ضمن عبور از کارون، محارصه آبادان را تکمیل کرد و سپس برای تقویت نیروهای خود و سپس گسرتش منطقه ترصف شده در شرق کارون، در منطقه قصبه پل دیگری بر روی کارون نصب کرد. با سقوط خرمشهر در تاریخ ۱۳۵۹/۸/۴ و انهدام پل خرمشهر بر روی کارون، این رودخانه به عنوان یک مانع‌طبیعی بین نیروهای خودی در آبادان و نیروهای دشمن در خرمشهر اهمیت یافت.
با انجام عملیات ثامن‌الائمه (ع) در تاریخ ۱۳۶۰/۷/۵ دشمن به طور کلی از ساحل شرقی کارون بیرون رانده شد. با نصب پل پیروزی بر روی کارون در تاریخ ۱۳۶۱/۲/۱۰ در منطقه دارخوین، مقدمات آزادی خرمشهر و ساحل شاملی رودخانه کارون در تاریخ ۱۳۶۱/۳/۳ فراهم شد.
اکنون در یادمان شهدای شرق کارون در بخش سرقی رودخانه کارون و شامل شرقی شهر آبادان ۹ شهید دوران دفاع‌مقدس به خاک سپرده شده اند.
این مطلب برگرفته از کتاب اطلس جغرافیای حماسی 1 با عنوان «خوزستان در جنگ» است.
