شهرستان آبادان
شهرستان آبادان جنوبی‌ترین شهرستان استان خوزستان است و از شامل به شهرستان‌های شادگان و خرمشهر، از شرق و جنوب به خلیج‌فارس و از غرب و جنوب غربی با کشور عراق مرز مشترک دارد. این شهرستان دو بخش به نام‌های مركزی و اروندكنار دارد که اروندكنار، مركز بخش اروندكنار و آبادان مركز بخش مرکزی شهرستان آبادان است. آب‌وهوای این شهرستان گرم و مرطوب است و اغلب مردم آن پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند.
جزیره آبادان منطقه‌ای است محصور بین رودخانه‌های کارون، بهمنشیر و اروندرود و خلیج‌فارس که طول آن شصت‌وچهار کیلومتر و عرضش بین سه تا بیست کیلومتر در نوسان است و 2796 کیلومترمربع وسعت دارد. قسمت‌های جنوب شرقی جزیره به‌صورت زمین‌های پست و باتلاقی است. عضد الدوله دیلمی (372-324 ق)، برای كوتاه كردن مسیر کشتی‌هایی كه از اهواز عازم بصره بودند، دستور داد كه از كارون تا اروندرود نهری حفر كنند كه به «فم عضدی» معروف شد و درنتیجه شبه‌جزیره آبادان به‌صورت جزیره درآمد. در دوره هخامنشیان نام این شهر «آپ پات آن» بوده است، «آپ» یعنی آب، «پات» یعنی پائیدن و در کل آپاتان یعنی محل نگهبانی از آب‌های سه‌گانه اروندرود، کارون و بهمنشیر. ازآنجاکه قبل از ایجاد پالایشگاه نفت، زمین این شهر، شوره‌زاری بیش نبوده و با ایجاد پالایشگاه و تأسیسات نفتی، آبادانی و رونق یافته است، لذا در شهریورماه سال 1314 ش بر اساس مصوبه هیئت‌وزیران آن را آبادان، از ریشه هامن آپاتان نام‌گذاری نمودند. شهرستان آبادان در 1321 ش تشكیل شد و بنا بر تقسیمات كشوری در دی‌ماه 1366 ش تعداد دهستان‌های این شهرستان به شش دهستان رسید.
با آغاز نخستین حرکت‌های انقلاب اسلامی، مردم جزیره آبادان نیز به صفوف دیگر انقلابیون ایران پیوستند. در این میان نقش كارگران پالایشگاه نفت كه یكی از حساس‌ترین رشته‌های حیات اقتصادی كشور را در دست داشتند بسیار كارساز بود.
با آغاز جنگ، این شهرستان آماج حملات هوایی و زمینی ارتش عراق قرار گرفت و خسارات مالی و جانی فراوان بر آن وارد آمد و پالایشگاه، تأسیسات نفتی، بندرگاه‌ها، فرودگاه و دیگر مراكز صنعتی و اقتصادی، شبکه آب‌رسانی، تأسیسات برق و نیز مناطق مسكونی بسیاری آسیب دیدند. اشغال شهرستان آبادان یکی از اهداف اصلی ارتش عراق در جنگ با ایران بود که در چنین صورتی عراقی‌ها می‌توانستند ضمن تسلط بر اروندرود و شمال خلیج‌فارس، بندر امام خمینی (ره) و ماهشهر را تهدید كنند. حکومت عراق، قرارداد 1975 الجزایر را که در آن حاکمیت مشترک ایران و عراق بر اروندرود به رسمیت شناخته شده بود در 26/6/1359 به طور یک‌جانبه ملغی اعلام کرد و پنج روز بعد با آغاز رسمی جنگ نیروهای خود را به‌سوی جزیره آبادان روانه کرد.
ارتش عراق پس از محاصره خرمشهر و آبادان در ۱۹/۷/۱۳۵۹ و با عبور از کارون در 21/7/1359 به این شهرستان نفوذ و بخشی از اراضی شامل شرقی آن را اشغال کرد و توانست با عبور از بهمنشیر در 9/8/1359 به این جزیره نفوذ کند. اما با مقابله مدافعان آبادان به خارج از جزیره عقب رانده شد و در شامل آن به محاصره جزیره اکتفا کرد. با عملیات ثامن‌الائمه (ع) در 5/7/1360 حصر یک‌ساله آبادان شكسته شد. با انجام عملیات والفجر 8 و تصرف فاو این شهرستان به عقبه تدارکاتی فاو تبدیل شد و نخلستان‌های این شهرستان در اروندکنار و چوئبده نقش مهمی در استتار رزمندگان در عملیات‌های والفجر 8 و کربلای 4 ایفا نمودند.
این مطلب برگرفته از کتاب اطلس جغرافیای حماسی 1 با عنوان «خوزستان در جنگ» است.
